Essene-Hekelgem viert zijn
24ste Sint-Antoniushoogdag
De Voorpost - 24 1 1992 - 3
In Essene-Hekelgem hield men vorige zondag opnieuw op passende wijze
de traditie van de viering van Sint-Antonius-met-zijn-verken in ere. Een
kerkelijke gebeuren wordt er op folkloristische wijze beleefd en in een stijl,
Breughel waardig, een ganse dag in de verf gezet. Niettegenstaande een
grijs, druilerig weertje was de opkomst massaal. De bijzondere misviering
lokte zoveel belangstellende, dat, wie niet vóór 10 uur in de parochiekerk
een plaatsje had gevonden, er gewoon niet meer in kon. Na de eucharistie
viering werd op dezelfde wijze massaal deelgenomen aan de verkoojp van de
offergaven door de Gildebroeders, de wandeltochten, de culinaire geneug
ten en verdere feestelijkheden.
De verering van Sint-Antonius te
Essene-Hekelgem grijpt terug naar
een ver verleden. Geleidelijk afge
zwakt met er door de Twee Wereld
oorlog finaal een stokje voor gesto
ken. Vierentwintig jaar terug, werd
de verering nieuw leven ingeblazen
door de zangers van het kerkkoor
en sindsdien gaat de verering en de
volkstoeloop steeds crescendo.
De Heilige Man die mens en dier
genezen kan
Sint-Antonius, geboren in Egypte
rond het jaar 250, sproot uit een
welstellende familie. Hij verkocht al
zijn goederen en deelde ze uit aan
de armen. Omin_zjjn eigen kost te
L voorzien verrichtte hij haifdenar-
beid en hield zich verder vooral be
zit met godsdienstige oefeningen.
De geschiedkundige overlevering
vertelt verder dat hij zich als kluize
naar uit de volksgemeenschap weg
trok. In zijn kluis zou hij belaagd
worden door demonen in de ge
daante van wilde dieren. Bidden en
vasten hielden hem echter op het
goede spoor.
Op gevorderde leeftijd gekomen
verliet hij zijn eenzame kluis, trad in
de openbaarheid, kreeg volgelingen
en stichtte kloosters. Na heel wat
goede werken en wonderen te heb
ben verricht zou hij overleden zijn
op de gezegende leeftijd van 105
jaar. Hij werd begraven in de woe
stijn waar hij geboren bleef tot 561.
Nadien werd het overgebracht naar
Alexandrië, later Constantinopel.
In ons land wordt de Heilige Anto-
nius vooral aanroepen tegen huid
ziekten bij mens en dier, zoals het
«Sint-Antoniusvier» (de varkens
pest), verzweringen en allerlei vee-
plagen. Op een brandraam in de
Essense-parochiekerk, bij het
O.L.Vrouwaltaar, staat de H. Anto-
nius afgebeeld, samen met een rode
duidel met groene vlerken, die de
klok luidt. Volgens de legende zou
de H. Antonius immers macht heb
ben over de demonen.
Het Sint-Antoniusbeeld in de kerk,
beeldt de patroonheilige uit als klui
zenaar, met in de rechterhand een
boek en een bel en met de linker
steunend op een kruk. Als stichter
van een klooster draagt hij een brui
ne monnikspij met op het kleed een
«ganfenkruis». Aan zijn voeten
zoekt een varkentje bescherming.
Sanctuarie van Sint-Antonius te Es-
schene...
In Essene-Hekelgem, werd een
1462 door ene Edele Jouffrouw Eli
sabeth Van Heetvelde een fondatie
gesticht «genaemt de Santuarie van
Sint-Antonius». Het herhaaldelijk
voorkomen van besmettelijke ziek
ten in het dorp lag hiervan aan de
basis. Uit de fondatie moesten er
iedere week in de parochiekerk drie
missen worden opgedragen. Daar
de familie Van Heetvelde behoorde
tot de aanzienlijkste burgers van
Brussel, stoelde de fondatie op de
opbrengst van vele goederen. Tij
dens de Franse Revolutie werden
de goederen van de fondatie als
zwart verkocht en dit betekende
meteen het einde van deze stich
ting.
Gildebroederscchap...
In de achtiende eeuw werd de Gil-
debroedersschap van Sint-Anto
nius gesticht. In 1787 verleende de
laatste proost van de abdij van Affli-
gem, Beda Regaüs, een heel speci
aal voorrecht aan deze broeder
schap. De offergaven van «tijdens
den beweeg» zouden door hen mo
gen verkocht worden, onder be
paalde voorwaarden, ten voordele
van de armen en behoeftigen uit de
gemeenschap. Dit werd trouwens in
een oorkonde vastgelegd en ieder
jaar, ook vorige zondag, door voor
zitter Rik De Bolle bij de aanvang
van de openbare verkoop na de mis
voorgelezen. Zij luidt als volgt:
«Wij, Beda Regaus, Abt van Affli-
ge, doen cont aan alle luyden, dat
wij ten eeuwighen dagen aan die
van Esschenen verlenen ende nog
Essene. Onder de preekstoel lagen de offergaven weer opgestapeld. Vruchten
van het veld en al het goede uit de streek (a)
Sint-Antoon, hoogheilig man
als je wil, als 't effen kan
smeek genade bij de Heer
voor al die knielen bij U neer.
Heilig man, gij zijt geprezen
g'hebt ons toch de weg gewezen
en verzaakte geld en goed
toonde ons hoe dat het moet.
Blijf voor ons daar maar getuigen
en terwijl wij voor U buigen
stijgen wierook en orgelklanken
hemelwaarts als hopperanken.
Boer en werkman, goede lieden
komen U hun gaven bieden
koppen, broden, kippen en worst
zelfs een flesje voor den dorst.
Zijn er zorgen, klein of groot
ge helpt ons wellicht uit de nood
en zijn er dieren in gevaar
jij bent dan bemiddelaar.
Na de mis begint 't vertoon
de pastoor zijn preek was schoon
Wat dan volgt lijkt op een tabel van Breughel
maar dat zie je door den beugel.
Essene zal U steeds blijven gedenken
wil daarom je zegen schenken
en laat allen die U kwamen eren
vredig en gelukkig huiswaarts keren
's Morgens vieren ze Sint-Antonius
en 's avonds zijn verken
Uit een voorbije traditie voorkom
end gaan het Vlaamse landelijke
volkje, dikwijls op bedevaart. Zo
ook o.m. naar Essene. «Men moet
niet alleen de beeweg doen, men
moet hem ook thuisbrengen» werd
er gezegd. Hiermee werd bedoeld,
dat gedane beloften in daden moe
ten omgezet worden. Om van be
paalde ziekten velost of gevrijwaard
te worden, werden er te Essene
vooral beloften gedaan op de feest
dag van Sint-Antonius of in het ok-
taaf ervan.
Men ging nooit op bedevaart met
lege handen. Voor wat haart wat
zegde men vandaar de openbare
verkoop van de offergaven na de
misviering. Bovendien moest er ook
boete gedaan worden: drie maar
rond de kerk en rond het beeld gaan
al biddende met als slot de verering
van de relikwie.
Van een bedevaart moest men ook
steeds een tastbaar bewijs kunnen
meebrengen naar huis. Dat werd
nadien dan meestal gebruikt als ta
lisman en afweermiddel. Vandaar
het uitreiken van het «missantje»,
zoals ook vorige zondag er door R.
Van Ransbeeck een passend was
ontworpen. Op de keerzijde voor
zien van een gelegenheidsgebed op
gesteld door de voorzitter van de
Gildebroeders.
Na de mis, de beeweg en de verkoop
begon, gezonde Vlaamse traditie
getrouw, de Sint-Antoniuskermis.
Bij vele boeren werd een varken
geslacht en werd er gul omgespron
gen met gebakken pensen, vlaaien,
boerenbrood, even gul overspoeld
met gerstenat uit eigen streek. Om
dat de mensen van de streek gekend
zijn als «goed van innemen» werd er
gesteld dat de viering van Sint-An
tonius in de morgen meestal uit
mondde in de viering van «zijn var
ken» 's avonds.
Folkloristische heropleving
Reeds 24 jaar weet men jaarlijks
heel wat volk op de been te brengen
uit de regio Aalst en het Pajotten-
land. Dit dan onder impuls van de
permanente inzet van de Gilde
broeders van Sint-Antonius. Elk
jaar tracht men er een nieuw kleed
je aan te geven. Zo werd dit jaar de
Hoogmis met kwispelrondgang, of
fergang met uitreiking van santjes
en Sint Antoniusbroodjes, stemmig
opgeluisterd met koorzang door
Gaudeamus uit Liedekerke.
Pastoor Jansen hield weer van op de
preekstoel een opmerkelijke kanse
rede «op zijn manier». Eerbiedige
Esseire. De Gildebroeders van Sint-Antonius begeleiden de dorpsherder naar
de bijzondere eucharistieviering ter ere van hun patroonheilige (a)
gheven tot gedenckenisse, die gons-
te van de verkenskoppe en andere
offerghaeve ten goede te maecken
in die naevolgende manieren:
- in den iërsten selen die koppen
en andere offerghaeven van iërsten
kwaliteit sijn ende in suyvere papie
ren ghedaen.
- item voirst zal die kop of gifte
gegheven worden aan dieghene
welcke meestbiedende is.
- voirst sullen rustverstoorenden
door de gewaepende wachters ver
jaagd worden.
- item is verboden op straffe van
zwaere boete die verekenskoppen
of offerghaeven ten gelde te maec
ken in taveernen ofte bierhuyzen.
Gedaen te Esschene en voorsien
van onsen seghel op Sint-Antonius-
sendag ten jaere dusend sevenhan-
dert tachtig ende sevene».
stilte en geamuseerd gelach wissel
den zich toen hij op een doodeerlij
ke manier zijn gevoelens vertolkte:
«Ik heb precies ne slechten nacht
gehad. Het is precies dat ik met het
verkeerd been uit 't bed gestapt ben.
Ik stond deze morgen op, midden
van den nacht om helf vier en ik
kwam mijnen hond tegen. Mijnen
hond die zij: «Wat komde gij hier
doen, ik heb al geplast, ga maar rap
terug naar boven slapen. En deze
morgen om zes uur stond ik toch
weer beneën en als ik goed aange
kleed was spoedde ik mij naar de
kerk, kwart na zes. 'k Zeg das nog
een anderhalf uur te vroeg, 'k ga
eerst maar nen boterham gaan eten.
En toen ik op de radio het nieuws
hoorde van de voetbal, dan kwam ik
er stillekens door. Ze zegden daar
als uitslag, Anderlecht - Racing
Genk 0-2. Als goede Limburger was
ik kontent. En de tweeden uitslag
die was Lommei - Turnhout 2-1 en
ik was nog kontenter, want ik ben
van Lommei. Ja beste vrienden en
dan, als ik dan die massa mensen
zag, als ik in de kerk binnen kwam
en toen ik mijn water sprenkelde
over uw eerbiedwaardige hoofden,
dan was de moed er terug in. Ik
dacht bij mijzelf, het zal wel gaan,
houdt dat maar gereed, awel ik ben
gereed, we vieren vandaag, hier in
onze kerk het feest van Sint-Anto
nius, en hebt U er al eens goed over
nagedacht wie St.-Antonius is? Hier
staat hij zie, met zijn varken. Hij
leefde in ht Midden-Oosten, waar
het op het ogenblik al niet zo goed
is....» filosofeerde Pastoor Jansen.
Uit de levensbeschrijving van de ge
vierde heilige, die hij op een volkse,
schilderachtige wijze verhaalde,
trok hij als conclussie dat geluk ligt
in de eenvoud en de liefde voor de
andere. «Wat hebben wij in het
voorbije jaar in onze wereld niet
meegemaakt. We hebben niks te
kort maar toch moeten wij ruzie
maken, mensen tegen elkaar opzet
ten, de wereld in oproer brengen.
We moeten mekaar gaarne zien, op
mekaar nekeer glimlachen en als ge
ne keer met een verkeerd been uit
bed gestapt zijt, dan moet ge zien da
ge da rap vergeten zijnt. Dan moet
ge maar eens met uwen kwispel
rond gaan meneer pastoor, dan
komt alles in orde.
Ik kan daar nog van alles over zeg
gen, maar ik wil U dat niet aandoen.
De pensen zijn al aan het bakken, ik
riek het tot hier, en als ge nen pens
riekt, dat doet deugd he, daar krijgt
ge honger van en dorst ook al. Ik
wens U allemaal een fijne Sint-An
tonius dag, zo dat je vanavond kun
nen zeggen dat ge in Essene een
prachtige geest ontmoet hebt en ne
goeie pastoor gezien. Amen» be
sloot de parochieherder in al zijn
eenvoud.
Na de mis werd iedereen door de
misdienaars door geratel naar het
Sint-Antoniusbeeld buiten de kerk
gelokt werden onmiddellijk ganzen,
varkenskoppen, karrewiel-broden.
rijstpap, vla, bloemen, bier,... te veel
om op te noemen in ijltempo van de
hand gedaan om de dampende erw
tensoep, de gebraden pensen en het
lekkere kriekenbier niet telang te
moeten laten wachten. Velen zak
ten af naar de parochiezaal waar ze,
in sfeer gebracht door de animatie
van de volkskunstgroep «Nogal
neig» uit Sterrebeek, verder de
deugddoende landelijke sfeer van
den «boeren buiten» letterlijk en
figuurlijk tot zich namen.
Essene was weer op zijn best, zoals
Gildevoorzitter Rik De Bolle het
omschreef op de keerzijde van het
gelegenheidssantje in een poëtische
ontboezeming.
P.H.
Essene. Naar aloude traditie werden de offergaven verkocht ten voordele van de plaatselijke sociale werken (a)
