Wordt 200ste verjaardag van zijn overlijden herdacht?
8 - 7.8.1992 - De Voorpost
Een beroemde zoon
van Baardegem:
Jan Frans Vonck
Jan Frans Vonck
Even de geschiedenislessen opfrissen de Brabantse Omwenteling? Jan
Frans Vonck, Hendrik Van der Noot, Jan Baptist Verlooy? Zegt je dat iets?
We moeten terug naar het einde van de achttiende eeuw, de periode rond
1798, toen de Brabantse Omwenteling plaats vond als een zoveelste poging
om een onafhankelijk België te bekomen. De drijvende kracht achter deze
Brabantse Omwenteling, de opstand tegen Keizer Koster Jozef II, was Jan
Frans Vonck, geboren in het landelijke Baardegem op 29 november 1743,
advokaat van beroep. Hij was in eerste instantie een medestander van die
andere advokaat Hendrik Van der Noot die later zijn tegenstander zou
worden. En naast dit duo duikt ook de naam op de van de Kempenaar Jan
Baptist Verlooy, ook al een advokaat die in april-mei 1789 het geheime
genootschap 'Voor outer en heerd' stichtte dat zowat overal zijn vertakkin
gen had.
Jan Frans Vonck was een zoon van
een bemiddeld landbouwer. Hij had
een wankele gezondheid, maar was
begaafd met een zeer scherp ver
stand en meer nog met een onver
zettelijke wil. Jan Frans Vonck stu
deerde rechten aan de Leuvense
Universiteit waar hij tot doctor in
de rechten promoveerde. Hij werd
al vrij vlug een bekend en zeer ge
waardeerd advokaat bij de Soeve
reine Raad van Brabant. Alles wees
erop dat er voor Vonck een brillan-
te loopbaan was uitgetekend. Zijn
faam verspreidde zich biezonder
snel. Toch zou Jan Frans Vonck zijn
karriere vaarwel zeggen om over te
stappen naar een gevaarlijk politiek
avontuur, waarin hij uiteindelijk
ook de ondergang vond.
In 1788 was Hednrik Van der Noot,
ook al een befaamd advokaat bij de
Raad van Brabant, uitgeweken naar
het Nederlandse Breda en had daar
met andere uitgewekenen het Ko-
mitee van Breda opgericht. Een van
zijn medestanders van Jan Frans
Vonck, die in oktober 1789 in Breda
aankwam om met het Komitee van
Breda de gebeurtenissen te ver
haasten en een militaire opstand te
doen uitbarsten. Later ontstond er
tussen beiden een verschil van me
ning de medestanders werden zo
tegenstanders. Van der Noot wei
gerde ieder kontakt met de Franse
revolutionaire figuren en werd
daarin door zijn geestelijke vrien
den gesteund. Vonck daarentegen
wilde het ideologisch kontakt met
het revolutionaire Frankrijk behou
den. Een konflikt kon niet uitblij
ven.
De Brabantse Omwenteling
Jan Frans Vonck heeft een voorna
me rol gespeeld in de Brabantse
Omwenteling. Zijn deelname en in
vloed zijn veel groter dan door
gaans in de geschiedenisboeken op
school verteld wordt.
Op het ogenblik van de Brabantse
Omwenteling regeerde Keizer Jo
zef II van uit Wenen over onze ge
westen. Keizer Jozef II, de keizer
koster, was bezeten door een on
stuitbare hervormingsdrang. Hij
stelde zich bij onze bevolking bie
zonder onpopulair aan omdat hij de
aloude vrijheden en charters van
onze steden verloochende en op die
wijze de eed verbrak die hij bij zijn
troonsbestijging had afgelegd. Ver
der misnoegde hij de bevolking
door zijn ver doorgedreven kerke
lijke hervormingen. Hij mengde
zich zo sterk in de zuiver kerkelijke
aangelegenheden dat hij zich de bij
naam van 'de koster' op de hals
haalde.
Hij regelde bievoorbeeld het aantal
kaarsen dat op het altaar moest
branden, hij besliste dat alle kermis
sen op alle plaatsen op dezelfde dag
moesten plaatsvinden Deze staat
kundige en godsdienstige hervor
mingen vielen in een alles behalve
gewillige aarde en langzamerhand
groeide bij de bevolking de mis
noegdheid en braken links en rechts
kleine rellen uit.
Jan Frans Vonck had ondertussen
voor zich uitgemaakt dat hij zijn
schitterende loopbaan als advokaat
zou vaarwel zeggen om het land van
de Oostenrijkse bezetter te helpen
verlossen.
Ondertussen had Jan Baptist Ver
looy het geheim genootschap 'Voor
Ouder en Heerd' opgericht (de
Boerenkrijg zou later deze leuze
overnemen). Vonck sloot zich daar
bij aan en hij werd al vlug de bezie
ler van het genootschap en van de
Brabantse Omwenteling, ofschoon
velen Van der Noot naar voor
schuiven als de drijvende kracht.
ervaren en dapper man in de krijgs
kunde.
Van der Mcrsch viel aan het hoofd
van een bende slecht bewapende
burgers vanuit Breda België binnen.
Meer dan vijf uur lang werd in Turn
hout een wanhopige en zeer ongelij
ke strijd uitgevochten tegen een
zwaar bewapend en goed gedrild
Oostenrijks leger. Wonder boven
wonder won Van der Mersch deze
slag. Zoals Vonck het had voor
speld, brak nu in het hele land de
opstand uit. De patriotten trokken
zingend door de straten en hun lied,
de 'Braban^onnc' gaf later zijn
naam aan hun huidig vaderlands
lied.
maakte van deze gelegenheid ge
bruik om Vonck als landverrader te
brandmerken en het volk tegen hem
op te hitsen. Het resultaat bleef niet
uit. Zijn woning werd door de massa
bestormd en verwoest. Vonck
moest vluchten.
Van der Mersch verging het al niet
beter. Ook hij werd het slachtoffer
van de schijnheilige praktijken van
Van der Noot. Als 'werelds loon'
werd hij in de gevangenis opgeslo
ten.
Het resultaat liet echter niet op zich
wachten. Na een kortstondige vrij
heid heroverden de Oostenrijkse
troepen zonder noemenswaardige
slag of stoot ons grondgebied en ze
bleven er de baas tot de Fransen
hen verjoegen en de rol van bezetter
dankbaar overnamen.
Naar Rijsel
Na de bestorming van zijn huis was
Vonck naar Rijsel gevlucht. De
voorbije gebeurtenissen hadden
van zijn zwak gestel te veel gevergd.
Hij overleed op I december 1792,
bijgestaan door zijn broer die toen
deken van Onze Lieve Vrouw Lom
beek was.
Veertien dagen later werd zijn stof
felijk overschot, gevat in een loden
kist, naar Baardegem overgebracht.
Wanneer men de kerk van Baarde
gem binnentreedt, vindt men daar
twee gedenkplaten, die herinneren
aan Jan Frans Vonck.
In de gemeentelijke archieven van
het toemalig onafhankelijke Baar
degem kan men terugvinden dat Jan
Frans Vonck begraven werd tegen
over het koor van de Heilige Jozef
in een loden kist..
Toen pastoor Cornelis begraven
werd op II juli 1923, stootte de graf
maker op een dergleijke kist. Hij
verwittigde Dom Theoodoor van de
abdij van Affligcm en nadat deze
van de toenmalige prokureur de no
dige toelatingen had bekomen
werd de kist open gemaakt. Men
vond naast het skelet een kakikleu-
rige en gebreide muts. Deze pet is
dan ook het enig persoonlijk stuk
dat van Vonck in Baardegem in de
gemeentelijke jongensschool wordt
bewaard.
De kist werd gevonden onder een
marmeren gedenkplaat met de
tekst:
RUSTPLAETS
DER
STOFFELYKE
OVERBLYFSELEN
VAN JAN FRANS
VONCK
R.I.P.
Er was trouwens buiten deze mar
meren plaat nog een koperen ge
denksteen in de kerk aangebraent,
maar die bevond zich in cfe noord
oostergevel. Met het ontdekken van
Voncks dooskist werd bewezen dat
hij wel degelijk, zoals in de gemeen-
telijke archieven beschreven staat,
langs de zuidoostergevel werd be
graven.
Daarmee wordt ook de volkslegen
de die haar oorsprong vond in het
scepticisme van enkele Baardege-
mnaars,ontkracht. Deze legende
vertelde immers dat de loden kist
die men destijds begraven had, en
kel wat stenen bevatte, maar dat het
lichaam van de beroemde dorpsge
noot in Rijsel was gebleven.
Generaal Van der Mersch op wie de hoop van Vonck was gevestigd
Daar waar Van der Noot weinig of
niets verwachtte van het eigen volk
en steun ging zoeken in het buiten
land, stelde Vonck al zijn vertrou
wen op de kleine man. Hij beval in
alle steden en dorpen munitie en
wapens te verbergen om ze, wan
neer de tijd gekomen was. boven te
halen. Overal zou men op hetzelfde
tijdstip in opstand komen. Buiten
dit strikt onderscheid tussen Van
der Noot en Vonck, groeide er tus
sen beiden ook een kloof over de
staatkundige opvattingen. Van der
Noot bleef het houden bij oude
voorrechten en de kerkelijke staat.
Vonck was gewonnen voor een
meer demokratisch stelsel zoals dat
in Frankrijk toen opgeld maakte.
Op zoek naar een generaal
Jan Frans Vonck wist maar al te
goed dat zijn gezondheid zeer zwak
jes was. Hij wist dat hij niet in staat
was de opstandelingen zelf te leiden
en dus ging hij op zoek naar een
ervaren man, een generaal op de
troepen aan te voeren. Hij vond de
geschikte persoon in de op rust ge
stelde kolonel Van der Mersch, een
De Oostenrijkers werden van lang
som meer achteruit geslagen. De
patriotten waren reeds tot zeer ver
in Wallonië doorgedrongen, toen
Vonck het ogenblik gekomen achtte
om met de bezetter te gaan onder
handelen. Hij wilde van de Oosten
rijkse overheerser zeer voordelige
voorwaarden afdwingen om de vre
de te sluiten. Vonck was van oor
dcel dat een totale onafhankelijk
heid niet lang zou duren omdat er
andere grijpgrage en machtige
buurlanden die Zuidelijke Provin
cies wel zouden willen bezetten.
Daarom had Vonck voorgesteld
van Oostenrijk een totale onafhan
kelijkheid te bekomen, een Staat
van Verenigde Zuidelijke Provin
cies op tc richten, die echter de kei
zer van Wenen zou blijven erken
nen en met hem politieke betrek
kingen zou onderhouden. Hiermee
beoogde Vonck dat Oostenrijk de
Verenigde Zuidelijke Provincies
militair zou blijven steunen om zo
de andere buurlanden af te schrik
ken het land binnen tc vallen.
Van der Noot echter, reeds van bij
de aanvang legen Vonck gekant.
De gehate keizer koster Jozef II
