[et postkoets naar Straatsburg...
200 Jaar geleden overleden Jan Frans Vonck
en Jean-André Vander Mersch,
de democratische leiders van de eerste Belgische Republiek
De Voorpost
L de buurt van de Gentse Steenweg te Aalst ontstond een paar jaar terug
e Kulturele Vereniging Excelsior. Er zich van bewust dat de Gentse
cenweg, door heel wat nieuwe en vernieuwde inplantingen, bijzonder
U aan belangstelling wint, wil deze vereniging zich ontpoppen tot een
kenij. Als aanzet hiervoor heeft zij een groots opzet ontwikkeld dat de
n meekreeg 'Europees Project Aalst-Brussel-Straatsburg'. In dit ka-
wherdacht historicus Dr. Hendrik Strijpens de twee figuren Jan Frans
unck en Jean-André Vander Mersch, die tweehonderd jaar geleden
(rerleden, en die hij aanziet als de voorbode van de Europese gedachte. In
Jnenwerking met grafisch kunstenaar Herwig Van Holsbeeck en koetsier
Eirlos Moens, wordt een Europese Dag te Aalst opgezet op 31 oktober,
inleiding tot het hele projekt vormde een studie van Dr. Hendrik
rijpens over de sterk onderschatte demokratiserende rol van Vonck en
gander Mersch tijdens de Brabantse omwenteling.
[ort na elkaar, op 14 september en
(december 1792, stierven - bijna
ntaal vergeten - de twee belang-
Sjkste vertegenwoordigers van on-
Je streken in de revolutie van 1789.
|ander Mersch, opperbevelhebber
tan het patriottenleger en Vonck,
t politieke leider. Hoewel reeds
:el werd gepubliceerd over deze
leriode, komt Aalst en zijn omge-
ing volgens Dr. Strijpens, heel wei-
liguit de verf. Hier wou hij dan ook
ets aan doen, met zijn nieuwe pu-
ilikatie.
De revolutie van 1789, kortweg de
Jrabantse Omwenteling geheten,
ireeg zijn aanloop in mei 1787.
Toen zochten de leden van Provin
ciale Staten en justitieraden, steun
bij de ontevreden klerus. Deze
\fcroep lag reeds overhoop met de
regering, wegens de afkondiging
van de burgerlijke verdraagzaam
heid voor niet-katholieken in no
vember 1781 en de oprichting van
het Seminarie-Generaal op 16 ok
tober 1786, waarbij de overheid
kontrole over de kerk nastreefde.
Beide klassen vonden elkaar en be
gonnen de wet te boykotten.
Ook in het Aalsterse kan men deze
verzetshaarden herkennen. De eer
ste groep was de klerus o.a. de Je
zuïeten wiens college op 20 septem
ber 1773 werd gesloten en overge
nomen door de staat. De regering
vertrouwde de school toe aan de
stadsmagistraat, die ondanks de
bouw van een internaat (met schild
van het Land van Aalst) sterk ach
teruit ging. Een tweede ongelukkige
maatregel gold de afschaffing van
de logezetel te Aa'lst (januari 1786).
De meeste leden van de loge 'La
Discrette impériale d'Alost' (opge
richt in 1764 en één der oudste van
Vlaanderen) behoorde tot de Aal
sterse magistraat en het bestuur van
het Land van Aalst, zodat de Oos
tenrijkers nu een belangrijk steun
punt voor hun verlichte politiek ver
loren.
Jacques De Smet en zijn familie ver
vulde belangrijke funkties in het
Land van Aalst, het land van Gave
re en de kasselrij van Oudenaarde.
Hij was verwant met J. Raepsaet, de
griffier van de kasselrij van Oude
naarde. In 1787 protesteerden ze,
samen met de bisschop van Gent en
alle vooraanstaanden van het Land
van Aalst en drongen ze aan op de
intrekking van de hoger genoemde
wetten. J. De Smet en Raepsaet gin
gen nog een stap verder en namen
kontakt op met Brussel en de Staten
van Brabant. Deze riepen eigen
machtig de Statenvergadering bij
een en met de collega's van de ande
re provincies ging men openlijk in
het verzet. Hun weerstand deed het
Oostenrijkse bestuur er toe beslui
ten de gewraakte hervormingen in
te trekken. Maar Keizer Jozef II liet
niet betijen en reageerde heftig. Hij
hervormde zijn regering en liet de
orde herstellen waarin hij groten
deels slaagde.
te voeren.
Jan Frans Vonck stierf te Rijsel in
december 1792. Tien dagen later
werd zijn stoffelijk overschot in een
loden kist naar Baardegem overge
bracht. Postuum kreeg Vonck ge
lijk. Zijn konservatieve tegenspe
lers in het Land van Aalst, Hubert
De Smet, poogde op alle manieren
een onafhankelijke Belgische Re
publiek te vormen maar mislukte.
In 1795 werden onze streken defini
tief bij Frankrijk ingelijfd en hield
het Land van Aalst op te bestaan.
De familie De Smet werd financieel Aa!sl Dr Strijpens schreef een boek rond de figuren Jan Frans Vonck
en politiek uitgeschakeld en haar en Jean-André Vander Mersch, terwijl 'grootkoetsier' Carlos Moens voor de
onafhankelijkheidsdroom moest postkoets zorgde a
nog lang wachten op
verwezenlijking', schrijft Dr. Hen
drik Strijpens.
Reisverhaal en Europese Beweging
Bij zijn studie en opzoekingswerk
stuitte Strijpens op een reisverhaal
van Eduard Ducpétiaux, die het ge-
dachtengoed van Jan Frans Vonck
deelde. In het werk van Strijpens
'De Europese Route Brussel-
Straatsburg 1832 - Het ontstaan van
de Europese Beweging' wordt, via
een onuitgegeven reisverhaal van
de hand van Eduard Ducpétiaux,
getracht, de lezer de vorming van
een demokratisch Europa van heel
nabij te laten meemaken.
Aalst. Grajisch kunstenaar Herwig Van Holsbeeck ondersteunde het Europees
projekt doorboek van dr Strijpens te illustreren en een affiche te ontwerpen voor
het gebeuren. Hij stelt ook werken tentoon in december in het Europees
Parlement te Straatsburg (a)
Aalst. Jean-André Vander Mersch
l| ^sl- Ducpétiaux hij mevrouw Abts
De opstandige geest groeide en de
breuk kon niet langer uitblijven
Naast Hendrik Van der Noot, wiens
familie op het kasteel te Moorsel
woonde, en die als vertegenwoordi
ger van de opstandige Staten van
Brabant, voor alle zekerheid Brus
sel verlaten had en vanuit Breda
met zijn komitee oppereerde, kwam
Jan Frans Vonck op het voorplan.
Vonck werd op 29 november te
Baardegem-Aalst geboren. Hij stu
deerde bij de Jezuïeten te Brussel
en later aan de rechtsfakulteit van
Leuven. In 1767 vestigde hij zich in
Brussel en werd één van de belang
rijkste advokaten van de Souverein-
de Raad van Brabant. Als overtuig
de democraat reageerde hij tegen
het Oostenrijkse despotisme en
vond steun bij de andere collega's,
en vooraanstaande abten en geeste
lijken, wiens zaken hij behartigde.
Tijdens deze gesprekken richtte
Vonck in zijn woning (mei 1789) het
geheime genootschap 'Pro Aris en
Focis' (Voor Outer en Heerd) op,
met als doel een volksleger op de
been te brengen, en de kleine ste
den te bezetten en nadien een onaf
hankelijke republiek in onze stre
ken uit te roepen.
De opschorting van de Blijde In
komst en de ontbinding van de Bra
bantse Raad en Staten (20 juni
1789) deed de onrust sterk toene
men. Hel dreigende gevaar - het
sturen van Oostenrijkse troepen -
deed Vonck en Van der Noot in
augustus 1789, op de pastorij te
Bekkerzeel, tot de opstand beslis
sen. J.F. Vonck schoof hier ook de
kandidaat-opperbevelhebber voor
het vrijwilligersleger naar voren:
J.A. Vander Mersch. Ondanks de
weinig gedisciplineerde en inder
haast geronselde soldaten, meestal
boerenjongens, gelukte men er in
de hier gelegerde Oostenrijkse
troepen op 27 oktober te Turnhout
te verslaan. Nadien werden ver
schillende steden in Antwerpen,
Brabant en Limburg bezet. Daarna
kwam Vlaanderen aan de beurt.
Rond half november valt Gent -
waarbij Aalstenaars sneuvelden -
nadien volgt Aalst, op 12 december
geven de Oostenrijkers Brussel op.
Iets later valt Namen in de handen
van de opstandelingen. Midden de
cember 1789 tot begin 1790 was het
strategisch gelegen Aalst, aan de
grens met Brabant en niet ver van
Brussel, de plaats waar de legerlei
ding vertoefde.
Op 11 januari werd de 'Republiek
van de Verenigde Nederlandse
Staten' geboren. Vander Noot, ge
steund door de klerus, organiseerde
kerkelijke plechtigheden o.a. in de
Sint-Martinuskerk, waar de patriot
tische vaandels gewijd weiden en
volksfeesten, gaf kranten en pam
fletten uit ep speelde het klaar in de
Staten van Brabant het hoge woord
Europees projekt Aalst
Dit projekt gaat van start met een
Europese dag op 31 oktober te
Aalst. Hier wil men in de eerste
plaats de aandacht vestigen op het
belangrijkste evenement van het
opzet: het overdoen van de reis van
Ducpériaux met een postkoets:
Aalst-Brusscl-Straatsburg in 1993.
Om 14 uur vertrekt aan het établis
sement 'De Schaapstal' - vroegere
afspanning op het koetstrajekt - aan
de Gentse Steenweg, een originele
postkoets, getrokken door een
vierspan. Carlos Moens treedt op
als koetsier. Deze welgekende Aal-
stenaar, op wie ook beroep werd
gedaan om met zijn paarden deel te
nemen aan een aantal scènes van de
pas uitgebrachte 'Daens' film van
Stijn Coninx, gaf de onderneming
een Europees tintje.
De koets is een originele deligence
uit Frankrijk, het getuig komt uit
Engeland, de vier paarden stam
men af van de Friese ruinen uit Ne
derland die steeds de meestgeken-
de koetspaarden hebben geleverd
en koetsier Moens is - uiteraard -
Belg.
Dit vierspan voert dan een aantal
Aalsterse prominenten naar de Ga
lerij Muylaert-Hofman aan de
Nieuwstraat te Aalst, waar om 15.30
u een tentoonstelling wordt ge
opend van juwelen van de hand van
de Straatsburgse kunstenares
Christine Schoettel. Deze tentoon
stelling blijft dan verder nog toe
gankelijk tot 21 november.
Om 16 uur wordt halt gehouden met
de koets aan 'De Graaf van
Egmont' - eveneens een vroegere
afspanning - op de Grote Markt.
Onmiddellijk daarna wordt in de
Feestzaal van het Stadhuis een Aca
demische Zitting gehouden, waar
de Europarlementsleden Willy De
Clercq en Mare Galle als sprekers
zullen optreden. Leo Tindemans en
Wilfried Martens werden eveneens
aangezocht, maar moesten zich, we
gens andere bezigheden binnen de
partij, laten verontschuldigen.
Om 17.30 u wordt nog een receptie
aangeboden in de 'Graaf van
Egmont' op de Grote Markt waar
burgemeester A. De Maght het
woord zal voeren. Daarna wordt de
rit besloten doorheen Aalst.
Volgend jaar zal de reis volledig
worden gemaakt met een tocht tot
Straatsburg. Dit vergt echter veel
geld en voorbereiding. Paarden en
koetsiers zouden moeten terecht
kunnen in afspanningen die er niet
meer zijn, paarden moeten ter plek
ke kunnen omgewisseld worden en
het comfort van de passagiers is na
tuurlijk het comfort van 200 jaar
geleden.
Het hele koetsenprojekt zal worden
mogelijk gemaakt door de steun van
de handelaars van de Gentsesteen
weg. Deze steenweg ontwikkelt zich
Aalst. Jan-Frans Vonck
de jongste jaren tot een belangrijk
handelscentrum. De grote handels
zaken rijzen er als paddestoelen uit
de grond, terwijl vestigingen van
oudsher werden aangepast en hun
waarde blijven bewijzen. Kulturele
Vereniging Excelsior, die een twee
tal jaren geleden werd opgericht na
de restauratie van het Kasteel Van
Muylem, eveneens gevestigd aan de
Gentsesteenweg en de jongste uit
gave van de Monumentendag een
druk bezochte pleisterplaats neemt
zich voor, het groeiende handels
centrum van de steenweg tot een
dekenij te kristalliseren.
Tentoonstellingen
Aan de Europese Dag van Aalst
komt nog een verlengstuk dat loopt
van 21 tot 29 november in de Bel-
fortcrypte op de Aalsterse Grote
Markt Fr zullen juwelen getoond
worden van Simonne Muylaert-
Hofman, keramiek van Marcel De
Backer, schilderijen van Hendrik
Mertens en Patrick Meulenijzer, ta
pijten van Gerrit De Mol-Peerlinck
en kunstsmeedwerk van Paul De
Boeck. Op 21 november om 15 uur
zal schepen van Kuituur Gr. Van
Nieuwenborgh deze tentoonstel
ling openen.
In december wordt in het Europees
Parlement te Straatsburg een ten
toonstelling georganiseerd van wer
ken van grafisch kunstenaar Herwig
Van Holsbeeck. Op deze manifesta
tie wordt ook het boek van Dr. Hen
drik Strijpens uitgebracht, dat Her-
wig illustreerde.
Gelegenheidsboekwerk
'De Europese Route Brussel-
Straatsburg 1832 - Het ontstaan van
de Europese Beweging' van Hen
drik Strijpens, wordt tegelijkertijd
een unieke reisgids voor de steden
Brussel, Namen, Dinanl, Givet.
Charlesville-Mézières, Sedan, Ver
dun, Metz, Nancy, Saverne, Stras
bourg, Hageunau en Niederbornn-
les-Bains. Het biedt niet alleen een
inzicht op de prachtige, gemakke
lijk bereikbare route, maar is tevens
een onverwachte bron van politieke
en socio-ekonomische visies en op
ties.
Ducpétiaux, naar wie het reis
verhaal werd geschreven, was na
melijk ambtshalve opgetreden als
inspekteur in gevangenissen, wees
en tuchthuizen. Hij beschrijft talrij
ke lotgevallen van personen die on
ze democratische geschiedenis voor
een groot deel bepaald hebben en
die zowel uit België, uit Frankrijk,
uit Engeland en Ierland, uit Duits
land, uit Polen, uit Zwitserland en
Italië aan de basis liggen van onze
huidige demokratie. het belang
rijkste werkstuk van Europa.
Het boek werd kunstig verlucht
door Herwig Van Holsbeeck en zal
na de voorstelling in Straatsburg te
Aalst worden voorgesteld. Het
boek telt ongeveer 100 blz. en wordt
uitgegeven in 4 talen: Engels. Frans,
Duits en uiteraard Nederlands.
Prijs in voorverkoop bedraagt 800
fr. na verschijnen 1.000 fr. Het werk
kan besteld worden op rekening nr.
428-0093739-70 van Excelsior.
Gentsesteenweg 231 te 9300 Aalst
met vermelding Reis Straatsburg.
PH
