J
De dagbladmachienen
en de dagbladmannen
ZONDAG 31 AUGUSTI 1913
De r°1
E ROTATIEPERS
DE ZETMACHIEN
»■- -h
'S
Iet plaatsen van ons nieuw zetma-l
en heeft eens te meer de aandacht ge-
tigd op de twee wonderbare werktui -
i voor de verspreiding der gedachten
rotatiepers en het zetmachien.
Dit tuig dagteekent reeds van 1874
werd grootendeels uitgevonden door
iheer ingenieur Derriey.
leer eenvoudig in den beginne, werd
t echter dadelijk verbeterd door den
rktuigkundige Marinoni, die later,
k zij deze uitvinding een ontzaglijk
luin won, aan 't hoofd kwam van het
utige Fransche dagblad a Petit
urual o en enkele jaren na zijn over-
jen zijn denkmaal kreeg op de mu-kf
i zijne geboorteplaats.
De uitvinding maakte zooveel voor
gang, dat in 1890 de Times eene
i bezat gebouwd door Hoe en C°, die
WO nummers van 12 bladzijden per
afwierp en 12.000 van 24 bladzijden,
de pers kwam het blad te staan op
nlossale som van 250.000 frank.
•p dit oogenblik wordt het wereidre-
1 op dit gebied geslagen dooi het
Ite dagblad van Bpenos-Ayres, de
irusa welks rotatiepers niet min-
dan vier-en-zestig meter lengte
It, en in staat is 48.000 nummers van
bladzijden per uur te drukken,
'eze pers is van Fransch maaksel en
dmet een bijzondere boot naar v.id-
fcrika verzonden.
x
Wanneer men zulk eene pers aan het
ea ziet verplaatst men zich in den
»t honderd jaar achteruit en maakt
1 beschouwingen over de moeilijkhe-
I die de voorgangers op nieuwsblad-
led hadden te bekampen om hunne
'onder 't algemeen te brengen,
'derdaad, tot het jaar 1814 werd alle
kwerk over de geheele wereld met de
d gedaan en de Times kon slechts
exemplaren per uur afleveren. Een
'zetter van dit blad, Thomas Mar-
vatte het plan op, in 1804, om de
^machine van Watt bij het drukken
^iken. Hij liet zijn model aan
1 Walter, eigenaar van de o Times
die hem van geld voorzag en hem
'kamer afstond, waarin hij zijne
foemingen kon voortzetten en zijne
"jae verbeteren, maar de drukkers
gden den uitvinder met zulke woe-
itfepers van DE VOLK8STEM
de, dat het olon werd opgegeven. Tien
jaar later kreeg een ander uitvinder,
Kcenig, een patent voor een stoompers
en Walter besloot nu met zijne machine
een proef te nemen. Heimelijk werd de
pers in een ander gebouw opgesteld en
een paar man, die in het vertrouwen wa
ren genomen, werden belast met de be
diening. Op den avond van de proefne
ming werd aan de drukkers uit de druk
kerij van de Times verteld, dat het
blad eerst des avonds zeer laat ter perse
zou gaan, daar belangrijk nieuws van
net vasteland verwacht werd. Om 6 ure
s morgends kwam John Walter in de
drukkerij, en kondigde aan, dat de heele
oplaag van de Times 's nachts met
stoom was gedrukt, en dat in 't vervolg
de stoompers geregeld zou gebruikt wor
den. Dat verwekte eene kleine omwen
teling, doch een sterke wacht werd rond
de stoompers opgesteld en alles verliep
ten slotte zeer kalm.
Dank hieraan, gelukte de Times
er in, 11.000 exemplaren per uur te
drukken, wat hem een grooten voor
sprong op zijne mededingers gaf.
Het eigenaardigste voorbeeld, van
wat vernuft, doorzicht en wilskracht op
persgebied vermogen, wordt geleverd
door lord Northcliif'e, een Engelschman,
die thans bekend staat als de grootst3
eigenaar van nieuwsbladen.
Om van dit vernuft getuigenis af te
lsgëen> zij het voldoende eenige bijzon-
dsrheden uit de loopbaan van dezen won
derbaren man aan te halen.
Van' hem is gezegd, dat hij eenig is
m zijn aard en geen gelijke heeftzijn
evenknie inderdaad moet nog geboren
worden en om hem over het hoofd te
wassen, moet er een tweede wonder-
mensch opstaan.
Op 14 jarigen ouderdom, nog op de
schoolbanken zittend, gaf Alf'r. Harms-
worth, deze, die later lord Nortli-
cliffe zou worden, reeds een School
Magazine uit, dat hij aan zijne mede
scholieren verkocht. De bijval was bui
tengewoon groot.
Zeventien jaar oud zijnde, roept hij
zijne familieleden bijeen en verzamelt
al 't geld dat hij krijgen kan om een
groot weekblad uit te geven. Hij slaagt
er in 1150 pond sterling te vergaren
43.750 fr. en zendt zijn weekblad
Answers de wereld in. Het derde
nummer drukt reeds op 100.000 ex. en
nu is a Answers op meer dan een mil-
De zetmekaniek (linotype) van
geleverd worden, zooals voor dagbladen.
De zetmachien vraagt weinig plaats
en een half paard kracht voor hare wer
king.
De werking gebeurt met toetsen zoo
als bij de piano of liever schrijfmachien.
Wanneer men op de toets duwt valt eene
matrijs tot op eenen lederen drijfriem
die, door zijne beweging, ze naar een
verzamelkanaal brengt. Eene bijzondere
toets doet ook de spatiën vallen.
Wanneer de regel volledig is, wordt
gesmolte letterspijs (fonte) op die ma
trijs gejaagd en men bekomt een regel
of staafje lood uit één stuk waarop al de
letters zijn wedergegeven. Dat staafje
automatiesch geschaafd is gereed voor
te drukken. De matrijzen en spatiën zijn
daarna teruggezonden naar hunne be
stemde plaats om weder gebruikt te
worden.
Dus de zetmachien heeft drij werkin
gen
1° het zetten of eerder het vergaren
der matrijzen
2° het gieten van zoohaast de lijn vol
ledig is
3° het terugzenden der matrijzen wan
neer de linie gegoten is.
Die drij bewerkingen gebeuren ter
zelf der tijd. Inderdaad eene lijn wordt
gezet, eene andere gegoten en de eerste
gedistribueerd om zoo, toe te laten, per
uur 10.000 letters te zetten, correctie
inbegrepen en, van distributie is geene
spraak meer, vermits zij door het meka-
niek gedaan wordt.
De hoofdrol wordt dus gespeeld door
de matrijs.
Deze bestaat uit een plat stuk koper,
ieder stuk ter dikte van de letter zooals
ze in de kas ligt.
Van eenen anderen kant kan er gedu
rende de distributie geene fout gebeu
ren in de vergaarbakjes. De vier deeltjes
op den kant uitstekende dienen voor het
glijden der matrijs gedurende haar weg
en weerloopen.
Op eene matrijs wordt, een weinig la
ger dan de latijnsche of romeinsche
vorm, ook nog eenen italiek-letter uit-
gehoold eene bijzondere beweging doet
de eene of de andere soort voorkomen.
De matrijzen zitten in eene drijhoeki-
ge doos waarin eene menigte verdeelin
gen die langs groeven in gemeenschap
zijn met de toetsen van het klavier. De
matrijzen glijden langs die groeven tot
op een lederen riem zonder einde. Die
riem, die de breedte heeft van de ma
trijs, draagt deze tot in den zethaak.
«DE VOLKSSTEM»
Eene bijzondere toets dient voor spa
tiën te doen vallen. Wanneer de lijn vol
ledig is, klinkt eene bel. De spatiën, die
langer dan de matrijzen en spiesvormig
zijn, worden door eene bijzondere wer
king omhoog geduwd en doen zoo den
regel sluiten.
De lijn wordt ontdaan van het zettoe-
stel, en mekaniekelijk naar omhoog ge
stoken tot voor de opening van het giet-
wiel waarachter een pot gevuld met ge
smolten lood.
Het warm metaal wordt door eene veer
met geweld tegen de matrijzen gezon
den en voorzegde opening geeft aan de
lijn hare dikte en hoogte.
Het lood of letterspijs is in smelting
gehouden door eene met lucht gemengel
de gaz-vlam systeem Bunsen.
Door middel van een tandwiel voort
geduwd wordt de lijn geschaafd op de
noodige dikte.
Blijft nu nog de distributie
De matrijzen worden door den hef
boom naar het hoogste gedeelte van het
mekaniek gebracht, dan geschoven over
eene ijzeren staaf die langs onder ver
scheidene ribben heeft waarin de ma
trijzen met hare tandjes blijven hangen.
Deze ribben verschillen op allerlei
plaatsen in getal en ligging, zoodanig
dat boven elke kanaalopening van het
magazijn eene andere schikking bestaat.
Elke matrijs schuift automatisch op
de staaf voort en blijft aan de ribben
hangen tot dat zij boven haar magazijn
komt. Alsdan ontbreekt aan de staaf een
deel der ribben en de matrijs kan niet
blijven hangen en valt.
Na haren val glijdt de matrijs tot te
gen de andere die in het magazijn wach
ten.
V oor fouten moet gansch de regel her
zet worden, maar zulks gebeurt weinig
bij goede bewerkers. Voor schrijvers-
correcties zal het met de zetmachien ook
wel vlugger gaan dan 't overloopen met
de hand.
Men kan ook interligneeren na het
zetten maar de zetmachien kan dit zelf
doen door het korps te vermeerderen van
dikte van 1, 2 of meer punten.
Daar de regels uit een stuk zijn, geeft
dit een groot gemak voor het in paginas
brengen (mise en pages). Niets kan om-
vervallen. Voor dagbladen is het opma
ken bijzonder gemakkelijk.
Ik hoop hier, in het kort te hebben
doen begrijpen wat een zetmekaniek ie.
lioen nummers over -gansch den aard
bodem verspreid.
Ei-dient bijgevoegd, dat dit alleen in
Engeland mogelijk was.
V oortgaande op dien weg werd lord
Northcliffe weldra de grootste persman
ran liet Verenigd Koninkrijk. Thans is
hij eigenaar van The Times van
The Daily Mail van The Daily
Miror o, het prentendagblad, van The
Kevenny News van The London Ma
gazine Kortom hij staat aan 't hoofd
van een vijftigtal dag- en weekbladen
en tijdschriften, en lord Northcliffe was
het, die den eersten prijs uitloofde voor
den vlieger, die het Nauw van Kales zou
overstekeu. Men weet, dat deze prijs te
beurt viel aan Blériot.
De nieuwsbladen, die hij stichtte ver-
tengenwoordigen een kapitaal van 250
miljoen fr.AVekelijks worden dertig mil-
lioen exemplaren van zijne uitgaven ge
drukt, dus vijf millioen daags.
Gerekend op gemiddeld 10 centiemen
per exemplaar, vertegenwoordigen de
ontvangsten 500,000 fr. daags, zonder
de inkomsten der publiciteit, die aan
zienlijk zijn.
Zeggen wij nog dat lord Northcliffe
zijn eigen papierfabrieken bezit en ook
zijn eigen inkt maakt. De persen ver
bruiken voor meer dan een millioen fr.
inkt per jaar.
De boogste wensch van dezen wonder
man is, dat men er toe gerake een dag
blad te maken opgeluisterd met prent
verbeeldingen in kleurendruk, trouw
de Natuur weergevend.
Daar lord Northcliife in den vollen
bloei des levens is, wanhoopt hij niet
deze betrachting in vervulling te zien
gaan.
Het werk van den drukkersgast be
staat hoofdzakelijk in twee zaken let
ter voor letter den tekst samenstellen,
vooraleer hem te drukkendat is de
compositieletter voor letter terug, na
het drukken, op hunne plaats leggen in
de drukkassen: dat heet men distributie.
Het gebruik van een zetmachien heeft
dees overgroot voordeel van de compo
sitie en de distributie te doen bij middel
van mekaniek, terwijl een klavier toe
laat de compositie te doen in een tijd
stip, vijf tot achtmaal korter of hot
handwerk. Van daar dus eene groote
tijdwinst in acht te nemen bijzonderlijk
wanneer het werk oogenblikkelijk moet
