JBt ©eu^it-^nbunaal tc 3ialsL
Zitting van Woensdag 22 September, ten 9 ure eene groote me
nigte is aanwezig; veel buitenlieden; 8 gewapende gendarms worden
geroepen om den dwang tevolledigen.
Ten 9 ure begint de k imedie met Wichelen, de drij leden van't
geuzen-schoolkomiteit, den Meester en hun klik. Ziehier de getuige^
nissen
1° DESMET, Landmeter, Wichelen, verklaart dat de Pastoor
fezegd heeft aan De Geyter, paddenhoek,die zeer erg ziek was en
oodarm,"dat hij zijn kind naar de katholieke moest zenden eh dan
zou veel onderstand gehad hebben, anders dat hij verdoemd was
waar hij lag.
De Geyter, die eerst sterk bevestigde dit nooit te zullen doen,heeft
dan aanstonds zijn kind naar de katholieke school gezonden. Het ko-
mité was er gauw achter, gaf 't zelfste geld en de 'jongen De Geyter
keerde terug naar de Staatsschool, tot als De Geyter op sterven lag;
dan kon De Geyter niet berecht worden en zijn dochters hebben t
kind uit de gemeenteschool getrokken.
Verders weet getuige dat de Absolutie geweigerd is'aan Ouders, en
aan de Leden van 't Schoolcomiteit. M d^kinders hebben hun eer-
ste Communie mogen doen.
2° VAN HERREWEGBE J., Fab. in, damast, lid van. 't Geu?en-
Schoolkomiteit, declareert juist 't zelfste, woord voorwoord; hij
voegt er bij, dat De Geyter zegde inet een koleire, want hij was ago-
risant zegt getuige: Nooit zal mijn kind naar de.'katholieke school
gaan. 1
(De getuigen wefden geholpen door*den Voorzitter,daLis duidelijk)
en M. Clement Dnooge. zoor»des Burgfemeestac^vanByiclfelen, is
bij pe Geyter geweest en heeft hem gezegd: mijn vgder is.'-
Burgemeester en kan voor u.yéél doén. ffi's gdH^nind in de katho
lieke school zet»
Getuige zegt verderDe Geyter wérd.doodziek eh zijn doclitef
kwam bij.hem zeggen, al krijscliende vader. wij»-nu tfccli biechtend
Ik heb geantwoord: Dht.is zijp zaak^hij moét liet w^tfen Maar,
zegde de dochter, de Pastoor zegf, indien .hij bljjtt.yolherden dat hij»
zou gestorven zijn gelijtt Brabantêr, (dat is mijn.pi^Ci^, Mj'
President»— 'k Weet het ',t<
Get. En Degraven al^'nqn hondi 't Kjnègsdhtü? afhoudenden
zieke is berecht en gestorven
De familie hield daaraan om hem.daSaofaméntehAfi bezorgen»?
Zekerlijk, M. v '*•••-
3° JOSEF FANTE, herbergier tb 'üVichelen, W J'ah 't Geuzen-;».
Schoolkomiteit, bevestigt het voorgaafffie,* haalhook a#n den eWen-
digen staat van De Geytér, zonder yog'dsor, zonder; bedde, zonder
iets! (Zoo, zoo, 'J isalzoo daLfle geuzen hun'.makkere .latten' Ijkten
ze zien er maar naar om( o^hem het Bieehten en Bèfeohted te be-
letten! dat is hunne vriendscnap en genegenheid! Vooró|nen,armen
die ze te Wichelen hadden, ze laten hem liggen als 'ngtf hond 't zijn
hun eigene woorden.)
Pante zegt dat De Geyter opzijn sterfbedde in koleire riep 'k zou
hem, (den Pastoor), den hals Jib ij ten; zoo eeTi bedrieger* 'k heb iets
gedaan tegen mijn opinie, tégen mijn-'natuuj Stadiën is 't kind naar
de katbolieke schóól gegaan.
D'absolutie werd geweigerd
Ja, dit werd voorop gezegd aan d'Oudersfl^opk aan ons wij
konden ons daar gemakkelijk van passeeren^^»
Is d'absolutie geweigerd aan man en vr^Pr?
Heeft hooren zeggen, weet niet
4° BOSMANt?, Staatsmeester, gééft, hb#g en óngewonden, zijne
les af, en beweert dat bij verscheide Personen de BMerstand vari 't
Armbestuur verminderd is, nadat hun kinders de ^staatsschool ble
ven bijwonen; dit is niet-gezegd, maar d'arme aë'nschaMceisden het
toch
(Alles wat hij getuigt, is hem gezegd).
Getuige zegt verder, dat de Pastoor hem Ts. komen zeggen, daj het
hemspijt deed, maar dat hij zijnen Paschén ri'iet KON houden.
In de vroegmis is verscheide malen gepreêkt dat ji'et officieel on
derwijs goddeloos is en gansch verderfelijk
Verders geeft hij tfltleg over zijn school.
CONSTANCE DE GEYTER; de vorifl getuigenissen worden ligar
voorgelezen; zé zegt d^ alles waar is, maar van den trok des Arm-
bureels kan ze niets zeggen; ze was'in dien moment'niet tyiuis. Ze
was zij het die den Pastoor was gaan roepen; de pastoor is bij haar
vader geweest en haarvader heeft toegestemd het kind er uit taa
ien; dat hij, van Wege dén Bisschop, haars*vaSere biecht niet mocht
hooren, of de jongen moest uit d'officiëele school.'
P. DÉ GEYTER weet niets meerder.
Wwe BUYL vertelt van hare ziekte en van den trok dien zij kreeg,
en die verminderde als de tweedracht opgekomen is zij Heelt 'ne
jongen thuis van 14 jaar en eenen van 27 jaren; zij weet niet ho^eel
'zij min ontvangen heeft; de Annmeester heeft haar gezegd'-dat zij
BUITEN den band der H. Kerk was; ('t wordt'alzoo opgeteekend
maar, een der Rechters rappeleert zich zijhen Catechismus en doet
veranderen, IN DEN BAN).
Nu verschijnt een stokoude grijsaard de E. H. VAN HËRjfELE,
Pastoor van'Wichelen, hij is rond de 70 jaar oud, en moet nu nog
tusschen de gendarms komen getuigenis geven, voor Vrijmetsers en
ander volk, aat op voorhand is gereed gemaakt. *j>
M. de Pastoor van Wichelen verklaart onder eed dat, gehoord
hebbende dat De Geyter ziek was, en misschien in nood; hij bij hem is
gegaan; na hem getroost te hebben,heeft hij gezegd:De Geyter,ik ben
verwonderd geweest dat gij uw kind in d'officieele school laat,
waarom hem niet in de katholieke school geplaatst
M. de Pastoor, antwoordde hij, hadi gij er eer van gesproken,
hij zou er al lang geweest zijn
Hebt gij dan ae belofte niet gedaan, dat hij veel zou ontvangen
hebben
M. De Pastoor zegt vlakaf neen.
Onder uwen eed vroeg de President.
M., antwoordt de Pastoor, daar moogt gij gerust op zijn.
Aangaande de ziekte van De Geyter en zijn laatste Sacramen
ten, zegt hij, dat De Geyter, voelende dat hij ging sterven, uit eigene
beweging zich bereid heeft verklaard alles in regel te stellen en zijn
kind uit de officieele school te trekken, hetgeen hij dan ook gedaan
heeft en is gerust gestorven, korts nadien. Over d'Absolutie, zegt de
Pastoor, dat dit een zaak is tusschen God en hem hij antwoordt
daar niet op; hij heeft den Meester beleefdelijk verwittigd dat hij
zich in de noodzakelijkheid zou gevoaden hebben, hem de H. Sacra
menten te weigeren Al wat ik in de zaak Da Geyter gedaan heb,
zegt de Pastoor, was voor de zaligheid zijner ziel en 'k hoop dat de
andere zullen volgen.
De zitting wordt opgeschorst ten 1 ure en herbegint ten 3 ure.
De President zegt dat de getuigen die zich vrijwillig ingegeven heb
ben, allen zullen gehoord worden, in een ander zitting, en per brief
verwittigd.
Wordt nu gehoord, CAROLINE VAGENENDE, die zegt dat haar
na den 1 october afgetrokken is; peisde dat het voor de scholen was
eerst ging een iiarer kinders naar de katholieke school maar ingezien
dien aftrok, heeft zij hem naar de liberale school gezonden.
Kreegt gij kleêren?
Een jaar of twee geleden.
En brood als er diensten in de kerk zijn
Dat krjjg ik nog.
Huisvrouw PANNE is ook afgetrokken, na 1 october z'heeft 2 kin
ders; 1 van 4 en 1 van 8 jaar; haar man is schiptrekker en heeft, ais hij
werkf, 4 a 4,50 fr. daags; hij werkt doorgaans 4 dagen in de week.
JAN ANTOON VERSTRA.ETEN, oud 47 jaar,lid van 't Armbestuur,
zegt dat gewoonlijk rond october de hulpgelden verminderd worden,
*omdat de oogst van aardappels enz. wordt opgedaan. De We Buile is
verminderd, omdat haar toestand verbeterde.
Maar z'heeft 4 kinders roept de Voorzitter. (H ij vergeet dat het
oudste kind 27 jaar oud is.)
Haar positie verbeterde, zegt de Armmeester; daarbij z'is eigena
res van een hofstede en van een partijtje lajid, 30 roeden groot. (En
als die menschen in't leste van't jaar min trekken, daarvoor moet de
Armmeester op 't Banksken! En van 't geen er elders gebeurt, van de
•wreede volksbeulderij zwijgt men. O gruwel! o schande!)
Nu pegint'M. Lippens, van.Gent, te spreken hij peweert dat tie
weef met fijf zakken petatters, 'ne jongen van 14 jaar die werkt e» 0,50
c. daags wjnt, zij niet lefen kan, moetende te fetten petalen en te lant-
t pachten. (Maar M. Lippens vergeet frijwillig te oudste zoon, kloeke
gast, 27 jaar oud, en goete wefer fan stiel.)
Zelfde Arnjmeester bestatigt dat er tegenwoordig maar 2huishoudens
gehoipan wopden, twee.ouderiingen; en dat hij in dees jaar nog altijd
geholpen heeft een huishouden, waarvan 15e kinders naar de officieele
'school gaan.
De armmeester De Bruycker Frahs, zegt dat al de verminderingen
gedaan zijn, .namate de huishoulens het min noodig hadden
hij haalt de We Deneve aan die van in 1878 verminderd werd van 30 op
£6 fr. omdat haar kinders meer wonnen en zij zelve uit werken ging,
zoodanig-dat zij meer inkomen had ais vroeger. Van schoolkwestie is
hier geen spraak geweest.
Vrouw P'oelaertis in 1878 ziek geweest, doch was hersteld in 1879 en
't huishouden kon zeer gemakkelijk voort.
Deie Armbezoeker sppeekt krachtig en met volle overtuiging; hij
.ffigt dat al de onderstanden verminderd zijn, voor de personen die beter
aan hun brood geraakten; dit kan, alle momenten' op de boeken gecon
stateerd worderi; men wist zelf niet, welke scholen de kinders gingen
bijwonen, als die-maatregel werd genomen, gelijk het altijd en alle
'jaren gebeurt.
De getuige doet 2 maal: zijn gezegde herlezen en men gaat over tot de
gemeente LEDE.»
«L. Bernard va^ den Abeele, baas te Lede, 08 jaar, (een beetje
doof), verklaart weinig van de school te weten.
Zijn d'armmeesters Fondgegaan op 't dorp
'Jé Weet niet
Is er een lijst op 't Gemeentehuis met de behoeftige leerlingen?
Weet niet; kan niet goed lezen en hoor niet wel.
Geen personen bedreigd van hun kalanten te verliezen, als hun
kinders naar d!officieele*school gingen?
Neen, M., 'k weet daar niets af.
D'absolutie gewegerd
Weet niet, heeft zelfs niet hooren zeggen.
Gepreekt te Lede nopens de wet
Neen, hij gaat in de kerk om te lezen,
Voorzitter. ÉJ'hebt gedaan.
V. Kunt gij schrijven
'kHeb hetgekonnen maar 't zal lastig gaan. Als ik tijd heb...
2. Frans De Cremer, herbergier, 51 jaar, L8de g'hucht, verklaart
baas te zijn, veel t'hooren, weinig de geklappen t'aanhooren, heeft
geen gazetten in zijn herberg m trekt zich verder niets aan.
Hij weetniet dat de armmeesters rondgegaan zijn, heeft niet hooren
'preêken op de scholen en kent niets van 't weigeren der Absolutie aan
de Meester of de Meesteres;
V. Ge gaat teekenen?
A. Ja,'t is daarvoor dat ik mijnen bril opgezet heb.
3. M. Van HIuwermeire, kuiper en baas, 57 jaar, weet niets
over de scholen te vertellen; zijn manneken van 8 jaar gaat naar de
katholieke school, en zijn ander twee naar d'E. M. te Aalst, weet niet
dat d'Armmeesters rondgegaan zijn, heeft niet hooren preêken over de
nieuwe we^ɻei}fiiljocn^| van d'Absolutie spreken, doch weet niets van
den meestei» taL't bijzonder, of aat er kalandisie afgenomen is.
Waar gmg uw jongen vroeger
Naar de liberale school, M.
WelVe redens hebben u doen veranderen
Om zeker wel te zijn,en omdat al zijn schoolmakkers veranderden.
4. E. H. Bael, Pastoor van Ledo, oud 62 jaren, wordt onder
vraagd over de Gemaeniescncol ei: zegt ar niets van te weten, vermits
hij er niet kan gaan en de boeken nazien.
De Voorzitter verklaart dat het te iaat is om Hofstade te hooren en
dat de getuigen "dier Gemeente moeten komen, donderdag en acht dagen,
30 september.
(1) En niet om te bespieden en de Pastoors over te dragen, gelijk er
tegenwoordig zijn, tot hun eeuwige schande
Kort begrijp van 't Verhoor over Wichelen
Drij Oppergeuzen komen den ouden braven Pastoor en twee
achtbare Arm.bedeelers beschuldigen. De getuigenis der Wichelsche
Geuzen wordt opgenomen als suiker, geholpen en verbeterd
De heer Pastoor en de twee Armmeesters worden behandeld als
vijanden en beschuldigden,onderbroken, bestreden, op de pijnbank
gelegd, opaat zij den dwang zouden openbaren; En nOGTANS,
uit al de getuigenissen blijkt met groote helderheid het volgende:
Indien er te Wichelen dwang is geweest, dan was hfet om den
stervenden Degeyter te beletten van als Christene Mensch te ster
ven: Als ik bij hem kwam, zoo getuigt de Pastoor, onder eed;
AANSTONDS was hij bereid, om zijn jongen naar de Katholieke
School te zenden; AANSTONDS wilde hij biechten! En is de Pas
toor minder te gelooven, als menschen die bij Geuzen wonen of
