de 19'
G
Onze
eeuw
Je XIX Eeuw
De foesfand der arbei-
Iers in
Economisch*
hied<
in
ems
maar ge zijt het slachtoffer eener hun Bestuur, hunne Oversten noe-
roekelooze concurrentie: en op men
eenen van uwen stiel die vooruit- Vrije Boerenbonden, vrije Ar-
f-n vernJkt' ziïn er wel beidersbonden. ziedaar de eerste
tien die kwijnen en vervallen.
Hapd in hand; dan zal de bur-
gerij herbloeien gelijk in vroegere
dagen.
Alle redmiddelen, zegt de Paus,
liggen in die Vakvereenigingen, in
die nieuwe Gilden besloten.
Voorzienigheid der werkende klas.
En indien de pogingen der bij -
zonderen onvoldoende blijken, om
de deftige broodwinning te beko
men; alsdan zegt de Paus. is 't de
plicht van den Staat er tusschen
te komen om dat hoogste belang
Maar onze Gilden, moeten, gelijk der Maatschannii te vrliwaren. Dachten nog
vroeger, haar eigen bestaan heb
ben, haar vrij en onafhankelijk le
ven; de arbeiders moeten zeiven in
algemeene en geheime stemming.
der Maatschappij te vrijwaren.
PRIESTER DAENS.
2 November 1894.
Maxkt in de «Zwaan» het «Deut
sche Arbeiter-Verein» gesticht
werd. In 1848 zenden Marx en En
gels 'hun communistisch manifest
de wereld in «De geschiedenis
van de strijd tusschen de klassen».
Deze opvatting vond in de jaren
1848-1852 ook aanhangers in de
helgische bourgeoisie; zijn groote
Bij het begii van dit overzicht dat men de arbeidsvoorwaarden invloed nochtans zou het manifest
18e eeuw jestaan de oude am- wilde verslechten. Maar van blij- eerst later krijgen
vende vereenigingen enkele ver- 1848 is het revolutiejaar. Parijs,
In de twee. helft der 18de eeuw eenigingen van onderlingen bij- Berlijn, Weenen, Bohemen. Hon-
weigert de tonseil Privé nog stand uitgezonderd is er nog garije.
nieuwe ambac ten te erkennen, of geen spraak. Brussel blijft rustig. De bour-
geoisie is bang. Het nieuwe liberale
DE TOESTAND DER ARBEIDERS ministerie Rogier-Frère-Orban wil
toch enkele maatregelen treffen.
1843. Er wordt een wet op de ouderdoms-
verzekering aangenomen; de veree-
De revolutie van 1830 ontnam nigingen van onderlinge bijstand
aa^V °inzie nijverheden de Holland- krijgen rechtspersoonlijkheid en
markt Daarbij vrijdom van registratiekosten. Men
nieuwe voor;
aan de reeds
In 1777 neen:
schaffing der
weging, word
door het feit
de steden een
ging uitmaken.
Een hervor:
bachtswezen v
Jammer geno»
geen staatsman
om die oude in
kelen in de t
nomie.
'hten te verleenen
baande ambachten.
eze Raad de af-
mbachten in over-
t ;hter weerhouden
it de ambachten in
olksver tegen woordi-
DE FR/ SCHE TIJD
(179 814)
In tusschen
denkbeelden o
nijverheid qjn
aanhangers. 1
frondwetgevcnc
•nden de nieuwe
1791 schaft
vergadering
de
Reeds in de Oostenrijksche tijd keld^n zich aldaar de kolonia'» nij-
neemt men een opleving waar van verheden.
de nijverheid in onze gewesten. Intusschen vormde Wallonië zich
Nevens de kleine vrije nijverheid tot een groot nijverheidsland om
(arbeiders te lande die zelf hun langsheen de groote steenkoolader
vlas koopen en hun lijnwaad ver- In Henegouw verleende men op en-
koopen) vermenigvuldigen zich de kele jaren tijds 35 koolmijnvergun-
werkhuizen met min of meer tal- ningen. iCV,
De nijverheidstentoonstellingen machten af en ver- voedt de
Waasland. En daarbij ontstaan er van Gent, Haarlem en Brussel ge- bieIdt eiKe ve "uglng van burgers
grootere ondernemingen, die meer tuigden van zulke hooge vaart dat
kapitalistische verschijnselen gaan men ten slotte de Parijzer tentoon-
vertoonen glasblazerijen, papier- stelling in de schaduw stelde. Al
fabrieken, suikerrafineerderijen. die nijverheden zijn gemecaniseerd
nF FRAMcrHF TI in volgens de laatste uitvoeringen.
DE FRANSCHE TIJD Dg reyolutie yan 1830 kwam deze
Door de vereeniging met Frank- beweging dan overhoop gooien. In-
rijk had de oplevende nijverheid dien een revolutionnaire beweging
alhier een flink afzetgebied en 0oit anti-economisch was, dan was
door Napoleon's oorlogsdagen met het wel dus, aldus Dr Floris Prims
Engeland werden de Engelsche ka- die nochtans van geen verdoken
toenstoffen geweerd, wat aan de sympathieën voor Groot-Nederland
Vlaamsche textielnijverheid ten fcan worden verdacht. En de beken-
goede kwam. Lieven Bauwens leer- de historicus H. Pirenne schrijft
de te Manchester het mechanisch dat landbouw en nijverheid nooit
spintuig kennen. In 1801 stichtte welvarender jaren kenden dan tij- in_ ;L j',
hij de eerste mechanische spinne- dens de hollandsche tijd. Zuid-Ne- V"' ar van ai* «ei.- «cm
rij te Gent. In 1810 waren er ajJ?<ir deyland was waarschijnlijk het be- hechtenV aan *t^TOord° Va ™°de van 1 tot 10 uur"
sche koloniale
ng van het am- kwam het Fransch protectionnisme moedigt het stichten van spaarkas-
dringend noodig. en de Engelsche concurrentie. Het sen .voor arbeiders aan. De minister
verscheen echter is de tijd waarop in de textielnij- van justitie noodigt de weldadig-
die bekwaam was verheid de handarbeid het moet heidsbureeleln uit tot het bouwen
ilingen in te scha- afleggen tegen de machine, wat van arbeiderswoningen. Uit die tijd
uw-gegroeide eco- van vreeselijke sociale ellende ver- dagteekenen onze eerste droef-
gezeld ging. eentonige arbeidersstraten.
In 1843 wordt door de staat het In 1852 valt het ministerie en
eerste onderzoek ingesteld nopens van sociale wetgeving is geen spra-
de toestand der arbeiders. Men on- ke meer. De schrik van 1848 is
dervraagt daarvoor de staatsinge- voorbij.
nieurs. de geneeskundige commis- Bij de economisten blijft het
de vrijheid van sie' de indus^rieelen. De arbeiders economisch liberalisme overheer-
beid fcteeds meer zelf werden niet ondervraagd. schend. De arbeid reglementeeren
Te Sint Niklaas waren de loonen beteekent niet alleen de dood van
minstens Va gezakt sedert de belgi- dei vooruitgang maar de vererge-
sche revolutie. Over 't algemeen ring van het kwaad, schreef Char-
arbeider zie* met aard- les de Brouckère.
appelen, zwart brood en chicorei. De arbeiders zelf denken op geen
's Zondags soms een ^einig vleesch organisatie. De «société de méde-
De woongelegenheden zijn ver- cine» getuigt in 1846 dat er sedert
schrikkelijk. De beschrijving van 15 jaar geen algemeene en ernstige
het Batavia-kwartier te Gent doet coalitie is geweest. Dit gaat stilaan
denken aan de hel. schrijft H. Pi- veranderen. In Gent komen er
renne. De eenige remedie tegen het sinds 1857 stakingen tamelijk veel-
geneverzuipen is de al te groote ar- vuldig voor, hier en daar beginnen
moede. Te La Louyière schat men de werklieden geld uit te leggen
dat op 10 jaar de gene ververkoop met het oog op de toekomstige
met 46 vermeerderd is. In hun stakingen. Eerst in 1867 zal het
"het talrijke Aderen zien de arbeiders stakingsmisdrijf worden afge-
een bron van winst, want de kin- schaft van 1830 tot 1860 werden
n f-nkel ziïn dien derarbeid is algemeen, de arbeids- er een duizendtal werklieden met
vó-r ppn hpnaai- dag voor kinderen en volwassenen gevang gestraft wegens dit mis-
tiid n ppn Lnooi/ïi. «nrfor-no is dezalfde. Van 5 12 u. en van drijf en vervangen door artikel
tijd oeen bepaalde onderne- j 8 uur ln den Zomer; WInters tot beschermlng van de vrij.
die tot eerzelf
Door de inliv
Frankrijk werd
in de Vlaamse:
De werkman
vrije concun 1
vraag en aa i
perkt.
De wetgevi
weinig moge1!]
Droblemen. H r.
bracht maar tw
verhuren van
ders». nl. dat r
sten kon verhiu
de
igïng van burgers
?n stiel behooren.
g van België bij
ut. ook van kracht
gewesten.
dus vrij De
e en de wet van
heerschten onbe-
bemoeide zich zoo
met de arbeids-
:.,rgerliik Wetboek
artikels over
echten en arbei-
't gaat over het
van als het licht is tot 12 uur en heid van den arbeid.
De enkele beroepsvereenigingen
Wat dit kinderwerk beteekent die vóór 1863 tot standkwamen,
te Luik worden 26 dienstplichti- <de boekdrukkers en de hoedenma-
gen afgekeurd terwijl dit cijfer in iters te Brussel, de broederlijke we-
het naburige landbouwdistrict Wa- vers te Gent en enkele andere)
remmeS enkel 15 bedraagt. Te stonden buiten de partijpolitiek en
Gent kunnen 85 der mannelijke veelal op godsdienstige grondslag,
arbeiders noch lezen noch schrij- De. christelijke gevoelens waren
ven. De vrouwen werken zelfs in nog vrij algemeen verbreid in de
r!t mMnen --Hrr de_grond. arbeidersstand.- -
Daarbij komen dan nog de slech- Eerst ln 1867- -geraakt een syndi-
e hygiënische toestand in de fa- Cale beweging in socialistisch vaar-
hric ken, het misbruik van de boe- water. In Gent, Brussel, Antwerpen
ten, het achterhouden van het in Wallonië ontstaat een socialis-
loon. het verplicht koopen in de tische actie, die een vruchtbaar
winkel van de meestergast, enz. veld vond in de ongehoorde wan
toestanden.
ARM VLAAOEREN. In 1864 had Ducpétiaux op het
katholiek congres te Mechelen een
In Oost- en West-V®anderen resolutie voorgesteld, waarbij de
was 1/3 van de bevolking werk- arbeid van vrouwen en kinderen
10.000 arbeiders werkzaam in het ïangrijkste nijverheidscentrum v»n
katoenbedrijf. tegen 220 in 1802. het vasteland. 40„^ - r
Iets later ging ook de vlasnijverheid risrHF tttd verbiedt de wet
zich ontwikkelen. BELGISCHE TIJD.. Pike samenspr. aing Van werkge-
In Wallonië komt te Verviers de De Antwerpsche haven verviel vers of werkgev rs aangegaan met
wolnijverheid met de machhines na 1830 en ook te Gent was er kri- het oog op ven eerdering of ver
van Wiliam Cockerill in actie, de zis. Het verlies der hollandsche ko- mindering van het loon. Tevens
stoompomp laat toe dieper in de loniale markt, het fransch prctec- wordt aan de pa roor, verbod,- een
mijn te dringen bij grooter kolen- tionnisme. de engelsche !:<>nkurren- wer men^ -
heid zich ontwikkelen. verheid in een deerlijke toestand zÖn boekje aar zijn patroon niet
Door de blokkade van Engeland plaatsten. terugvragen zoo ang hij vdorscjn..
kon de Antwerpsche haven niet Wat intusschen opbloeide, dat ten °P Z13R !oon had ontvangerrof
groeien vanaf 1810 tot aan het waren de kool- en metaalbedrijven zich van de over .engekomen arbeid
einde van Napoleon's bewind loo- in Henegouwen en Luik. Tusschen niet had gekwete n. Een arbeider die
pen aldaar alleen oorlogsschepen 1833 en 1838 werden er 150 naam- zonder werkboei je langs de wegen
of kustvaarders binnen. Maar er lcoze vennootschappen gesticht met werd gevondt-n. noest als landloo-
ontstaat industrieele beweging een kapitaal van 600 millioen frank, Per aangehoüdei
vooral de suikerraffineerderijen en meest alle in Wallonië. ?nder. Napok' ~'p ,ne,em^ de ,niï"
ontwikkelen er zich In Vlaanderen integendeel ging verheid in de Zuidelijke Nederlan-
Aldus werden de Zuidelijke Ne- de textiel- en vooral de vlasnijver- den groote groei- vlasbedrljf. m fle mljnen wer(J verboden, de
Eurona6" 06 W"kplaatS V£m WeSt" ^moet De^oLmentieVgen de noodzakelijk!:,d mede van gerech- «aar van 250 tot 350 inwoners per beidslnspectie ingevoerd en inter-
P InTelsche producten met de ma- telijke tusschenk imst bij de betwis- vlerkante kilometer, terwijl het ge- nationale akkoorden afgesloten tot
DE NEDERLANDSCHE TIJD hld TerPaardied was hopeloos tingen tusschen patroon en arbei- middelde belgische cijfer maar 128 bescherming van het fabrlekspro-
En deze beweging ging nog snel- vom de Xamsche huisnijverheid' der. ZooVrd to Gent in 1810 een bedroeg. leterlaat toar men
Ier en hooger toen Zuid en Noord die zich nog met handgetouwen werkrechtersraad ingericht de pa- De crisis in het bedrijf, ten ge- in een strooming te verwekken
het vereenigde koninkrijk der Ne- moest behelpen. In 1833 bedroeg de troons hadden er evenwel de meer- volge van de toepassing
derlanden vormden in 1815. Na en- invoer der Engelsche waren 12.000 derheid.
kele jaren van zoeken en tasten, pond sterling. In 1838 1.304.000
een tijd van grootscheepsche her- pond sterling. Daarbij komt
vormingen en ondernemingen (1821 dat in Vlaanderen zelf vanaf 1837 (1815-1830)
-1824) en eindelijk een periode van mechanische spinnerijen en weve-
economische bloei. rijen worden opgericht, onder an- De eerste jaren van het nieuwe
In 1822 sticht de koning-koop- dere de Lys en La Linière bewind werden geteisterd
man de société générale tot be- te Gent. Tusschen deze tweezijdige werkloosheid en slechte oogsten. -- HQQt oori ^„.pD-incr
vordering der nijverheid. concurrentie wordt het oude huis- Maar reeds In 1821 zijn armoede en Men moet t*™ggaan tot opbruisen van haat, een beweging
De Cockerill-wérkhuizen. waar- bedrijf verstikt. Aldus begint de bedelarij aanzienlijk geslonken. In
van koning Willem de voornaamste groote Vlaamsche armoede der ja- 1830 werden er nog slechts 50,000
aandeelhouder werd, en de Phenix- ren veertig. Uit die tijd dagteekent gezinnen ondersteund, een toe-
machienfabrieken te Gent konden de uitwijking onzer «franschmans» stand zooals de zuidelijke Nederlan-
wedijveren met de grootste onder- naar Frankrijk. den zelden hadden beleefd,
nemingen destijds in Engeland. Het protectionnisme van na 1830 De loonen in de steden zijn ge-
In 1815 bestond er vrijhandel en gaat dan stilaan de plaats ruimen stegen. Te Brussel verdient men 's
de inheemsche textielnijverheid voor de vrijhandelsgedachte. De Zomers 2 frank. De tijdgenooten
had een felle concurrentie aan En- spoorverbindingen bevorderen het aanzagen dit als een heele verbete
geland. Te Gent weigerden de in- |nieuwe ideaal. Van 1840-1860 be- ring. Trouwens in 1820 kostte het
dustrieelen alle hulde aan de ko- gon de uitvoer te stijgen, de door-
ning bij zijn bezoek in 1815. voerhandel vertiendubbelde schier.
van de de gezaghebbende kringen. Al de
stoom op de werktuigen, was vree- politieke belangstelling na 1870
selijk. Vanaf 1845 en dit zal aan- gaat naar de verhouding tusschen
Hon de VEREENIGDE NEDERLANDEN slepen tot 1850 heerscht dan de Kerk en Staat op dit gebied wordt
«aardappelplaag» die de oogst met bittere strijd gevoerd.
87 doet verminderen. In 1846 Eerst de gebeurtenissen van 1886
wordt daarbij nog de rogge geteis*- zouden de bourgeoisie uit haar rust
door terd en de Pri^s van het brood opschrikken. Fabrieken laaiden op,
stijgt van 14 centiem tot 40 50 arbeiders vielen. Het was een plots
haat, een beweging
de middeleeuwen om toestanden zonder leiders, die ineenzakte lijk
te vinden lijk er toen in Vlaande- zij was losgebroken, maar die een
ren heerschten hongersnood en geduchte slag toebracht aan het
typhus deden de menschen sterven economisch liberalisme,
als vliegen. In Tielt gedurende de Hetzelfde jaar besluit de regee-
vijf eerste maanden van 1848 telde rjng Beernaert tot een onderzoek
men 1712 sterfgevallen (je patroon beschikt nog over de
Vooral op de buiten was de ar- vrijheid om de kinderen te werk te
moede verschrikkelijk. Benden be- stellen, om de loonen uit te betalen
d.elaars oefenen aldaar een echt koopwaar. In de glasblazerijen
brood te Brussel 0,21 fr heTki'lo" schrikbewind uit Het ras verkwijnt, zijn er nog kinderen van 7 jaar die
het vleesch 0,80 fr. de boter 1 fr. terin2 en rachitisme maken onge- Qp enkele stappen van den oven,
hoorde vorderingen, zelfs de ge- 12 uren daags werken voor 75 een-
een gematigd groeiende. Eindelijk zette zich ook eieren 70 centiem voor 26 stuks. De "em: mut"aIiteit kri^t üfen
e. 5- X..L1„ ,rh.u^„„r o dert- No8 Jaren zal Vlaande- staatstoelage. Er is geen verzeke-
Als dan later de vrijhandel de Het belang van Antwerpen gaat de aardappelen 4 centiemen en de
plaats ruimt voor
protectionnisme, bevindt én de de textielnijverheid, vooral het ka- arbeidsduur bedroeg ruim 9 uur in
groothandel in het Noorden én de toenbedrijf, door de krizis heen. het winterseizoen, ruim 11 uur ge
grootnijverheid in het Zuiden zich Vanaf 1850 begint men in Euro- durende de Zomer,
wel daarbij, zoodanig dat men te pa een verband te zien tusschen de De armoede hulst meer op de büi
Gent in 1829 's konings paarden vrijhandel en de ontwikkeling van ten, waar de huisnijverheid over-
uitspande om hem in triomf te de nijverheid en van het bevol
voeren kingscijfer. Men wijst naar het tal arbeiders in de stadsnijverhe-
Lijk men ziet heeft de nijver- voorbeeld van Engeland. De indus- den is het getal der landelijke huis- Niet iedereen bleef werkeloos
heidspartij te Gent reeds een nei- trieelen alhier begrepen dat, lijk arbeiders in Vlaanderen nog vrij toezien bij zooveel ellende. De denk-
ging vertoont om de brandkast te hun fabrieken nu geoutilleerd wa- overwegend. beelden van St Simon hadden hier
verwarren met het vaderland Het ren. zij alles hadden te winnen bij De anti-coalitiewet van 't jaar na 1830 bij sommige jongere li-
zijn de nakomelingen van deze vrijhandel. XI is nog van kracht. Toch verlie- beralen aanhangers gevonden. Aan
orangisten die thans nog te Gent Met de definitieve zegepraal van ten voornamelijk te Gent in de ja- de andere zijde verwijten veel ka
de laatste franskiljonsche mohika- de vrijhandel vanaf 1861 begintr ren van industrieele opbloei na tholieken aan de industrie het volk
nen zijn. dan voor de Europeesche nijverheid 1824. de wevers meer dan eens ge- te demoraliseeren door ellende. De
Gent telde in 1830 niet minder en handel een periode van algemee- zamenlijk deze of gene fabriek om-
ren de lichamelijke en zedelijke ge- ring tegen arbeidsongevallen. Geen
volgen dragen van die bittere ja- zondagrust. geen wet op de hygië-
ren. ne der werkhuizen, geen wet op de
goedkoope woningen. In 1891 ster-
heerscht. Vergeleken'met het aan- HET ECONOMISCH LIBERALISME ven 16 der arbeiderskinderen
vóór één jaar.
Het verslag van de commissie
vormt het programma der arbeids
wetgeving, dat door de opvolgent-
lij ke regeeringen van 1886 tot 1906
zal worden voorgesteld aan het
parlement.
In 1887 wordt de uitbetaling der
Oostenrijksche gezant te Brussel loonen in geld verplichtend gesteld
klaagt in 1834 over «cette union een deel van het loon wordt onvat-
monstrueuse du catholicisme avec baar voor beslaS- nijverheid- en
le jacobinisme». arbeidsraden worden ingesteld: in
zij niet redden wat niet te redden Maar de meerderheid wordt mee- worden de werkrechtersraden
was, maar omdat de gebeurtenissen getrokken in de kapitalistische hervormd, de vrouwen- en kinder
van 1847 het gevolg waren, niet en- strooming van de tijd. arbeid geregeld, de aanbouw van
kei van krizis der vlasnijverheid, Rond de jaren veertig verbleef goedkoope woningen bevorderd
werpen nam nog een sneller vaart partijdige geschiedschrijver luiden maar van het stiefmoederlijk be- K. Marx. de grondlegger van het Uit die tijd dagteekent de strijd
daar het de belangrijkste koloniale over de regeeringen van 1830 tot handelen der Vlaamsche belangen wetenschappelijk socialisme. te der georganiseerde christelijke de-
waren tot zich trok. Tevens ontwik- 1860. aldus L. De Raedt. niet omdat gedurende een gansch tijdperk. Brussel, waar in 1847 op de Groote mocratie.
dan 84 textielfabrieken en de ne en ongemeene bloei. Nergens
meeste steden der beide Vlaande- echter in zulke mate als in België,
ren waren echte katoencentra ge- In deze economische opvaart
worden. Op korte jaren veroverde bleef echter Vlaanderen achter,
de Nederlandsche handel de 2de België heeft in dit opzicht Vlaan-
plaats in de wereld. En schoot Rot- deren verwaarloosd,
terdam Amsterdam voorbij. Ant- Streng zal het oordeel van de on-
