Van het land naar de stad
Louis Paul Boon's ondergang der Kasteelheertjes (deel IV)
FIRMA DELDI
Matthijs Piet
Van boer naar burger
WJe.
Sluierstraat 1 Aalst
en andere muziek...
Fabricatie voor zuiderse gerechten, kroketten en
delicatessen
Specialiteit van diverse lasagne
Import verse ansjovis
Artisanaal bereid
Levering gratis
Oude Gentbaan 40, 9300 Aalst - tel. 053/77.45.66
volgende aflevering
V blurnJlrvb 1^0^.
20 Nieuwe Gazet van Aalst 1 oktober 1982
li i inIIIlliniumIIIIIIIMillIIlliiiiiiiiiiiiiiiiimiim
llllllllllllllllllllllllll«lllllllllllllllllllllllllllltllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll,l,llll,ll,l,,llll|||,lllll,l,,l,,llll,lll,|||,|,|l||,,ll|lllll|,|,,|ll,,||,|||||,|||l,|||||(||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Over de familie De Vis hebben steeds de gekste verhalen de ronde
gedaan. In het Aalsterse was er haast niemand die niet een of ander
wist te vertellen over De Vis, wat uit goede bron was vernomen.
Niet verwonderlijk overigens. Levens- en handelswijze van vooral kin
deren De Vis waren de oorzaken dat hun naam niet onbesproken kon
blijven.
Voor de generatie van toen (generatie waar ook Louis Boon toe be
hoorde) had de naam De Vis iets vertrouwd - geheimzinnig.
De hun toegemeten rijkdom en de hun toegeschreven levenswijze
sprak vooral tot de volkse verbeelding.
door er over te gaan schrijven. Boon
was toen volop bezig aan zijn verhaal
over de sociale strijd in het Aalst van de
19e eeuw. Nu bleek dat ook het De Vis-
Er was nu eenmaal maar een familie
De Vis in het Aalsterse. Het was
ongetwijfeld de meest roemruchte
familie van het gonzende
industriestadje aan de Dender op het
einde van de 19e en het begin van de
20e eeuw.
Van het platteland afkomstig had deze
De Vis-loot zich, in één generatie, een
opmerkelijke plaats weten te bevechten
binnen de beslotenheid van het
gevestigde bestel.
Charles De Vis had met behoorlijk
sukses zijn naam bijgeschreven op de
eksklusieve lijst der begoede families
die er, letterlijk en figuurlijk, de lakens
uitdeelden.
Het Aalst van de eeuwwisseling
Toen Boon aan het grasduinen was in
dokumenten en archieven allerlei welke
voor hem het Aalst van de late 19e
eeuw mosten duidelijk maken, kwam in
de marge ook de naam De Vis
opduiken.
Het was in de periode toen hij aan zijn
Daens-boek aan het werken was.
Charles De Vis had zo te zien, volgens
Boon, nooit een eersterangsrol
gespeeld in het politieke leven van
toen. Zijn naam zou nooit terug te
vinden zijn bij belangrijke
gebeurtenissen of beslissingen. Tot de
echte politieke top is hij nooit
doorgedrongen en invloedrijk achter de
schermen van het politieke gebeuren
moet hij al evenmin zijn geweest.
Hij had wel ingezien dat politieke
présence belangrijk was vor het
bevestigen, uitbouwen en bestendigen
van macht en aanzien Terwijl hij
enerzijds geen onbelangrijke figuur was
als kolonel van de burgerwacht, en dus
zeker respekt en eerbied afdwong, zou
zijn politieke loopbaan anderzijds
verzanden in de onbestendigheid van
de provinciale raad.
Waarschijnlijk werd Charles De Vis als
hinderlijke en niet te onderschatten
doorzetter, veiligheidshalve met een
mandaat van "membre du conseil
provinciale", op een politiek zijspoor
geplaatst.
Uit een stuk uit het familiearchief blijkt
dat Charles De Vis in 1905 deel
uitmaakte van de "rechterzijde" - "la
droite" - van de provinciale raad van
Oost-Vlaanderen.
Toen Boon onverwacht de naam De Vis
had vermeld gevonden was het voor
hem meteen duidelijk.
Het ging inderdaad om De Vis van
Aalst.
Deze toevallige "ontmoeting" zou hem
bijblijven en niet meer los laten. Het
herinnerde hem weer aan wat te Aalst
over de familie De Vis de ronde deed.
Hij moet zich toen gerealiseerd hebben
dat hij zich alleen van De Vis zou
kunnen losmaken, zich ervan ontdoen,
verhaal daar wortelde. Met op de
achtergrond een industriële
omwenteling, politieke verschuivingen
en sociale bewustwording, moet het
hem bekende De Vis-verhaal van zijn
jeugd, met zijn bizarre anekdoten, zijn
ridikule situaties, zijn schrijnende
kleinzieligheden, ineens heel andere
dimensies hebben gekregen.
Het fenomeen De Vis was noch weg,
noch los te denken uit deze geladen
periode. Het had op zijn niveau
eveneens te maken - evenzeer te
maken - met de ingrijpende ruimtelijke
en maatschappelijke herschikking van
de samenleving. De stap, van overwe
gend agragische strukturen naar
industrialisering en verstedelijking wel
ke noodgedwongen diende gezet had
ook voor De Vis zijn konsekwenties.
Voor hen werd het geen lompenproleta-
riaat, zo te zien, alhoewel uiteindelijk...
De verschuiving van rurale hiërarchie
naar urbane "ordening" heeft naast
nostalgie, welke wel eens schizofrene
trekken had, over heel de lijn voor
ontreddering en verschraling gezorgd.
En als dit in de eerste plaats vooral
voor de gewone man gold, evenals voor
de maatschappijstrukturen alsdusdanig,
dan zouden ook de betere kringen niet
ontsnappen. Ook de behoeders, van
een op "ancien régime"-patroon
gesneden samenlevingsvorm, dienden
zich aan te passen wilden zij niet hun
bevoorrechte posities verliezen.
Voor Boon moet toen duidelijk zijn
geworden dat mensen als De Vis
zonder op de voorgrond te treden bij de
beleidsvoering, een wellicht meer
ingrijpende rol hebben gespeeld bij het
in stand houden, het bewaren, van een
zich op zogeheten hogere waarden
beroepend archaïsch, paternalistisch
systeem, dan men op het eerste gezicht
voor mogelijk zou houden.
In het relaas van het grote en stormach
tige politieke- en maatschappelijke ge
beuren van toen is de naam De Vis ner
gens met grote koppen geschreven.
Toch was Charles De Vis een van de
meest doordachte en berekende be
waarders van de gevestigde orde. Zich
zelf ten bate was hij bovendien een van
de meest ambitieuze doorzetters binnen
het bestel van toen. Als weinig anderen
wist hij binnen dit geheel de dingen
naar zijn hand te zetten. Met de 1e
wereldoorlog zou echter, ook voor
Charles De Vis, het verleden nooit meer
weerkeren. Aan de nieuwe
werkelijkheid kon hij zich niet meer
aanpassen. Zijn notariaat tenslotte zou
zijn eindpunt worden.
77 21 69
In die periode werkte hij aan zijn Pieter Daens- boek en had in de archieven ook de naam DE VIS teruggevonden.
Van Moorsel naar Aalst
Charles De Vis had zich zeker van
meetaf aan vorgenomen om het vér te
schoppen. Hierin zal vader Pieter De
Vis beslist de hand hebben gehad voor
een groot deel.
Zijn levensverhaal lijkt sterk op een
goed voorbereide veroveringstocht.
In de hem persoonlijk zowat op de huid
geschreven autarctische maatschappij
waarin hij terecht was gekomen, zou hij
bij uitstek zijn draai vinden. Geen
wonder dus dat hij met de tijd terug te
vinden was in de gelederen van de
ultramontaans geinspireerde
staatskatholieke politieke formatie.
Als gearriveerd burger tenslotte was
deze toekomstige notaris een van de
vele "notoire" waterdragers van deze
behoudsgezinde partij - met "ancien
régime" aspiraties - bij uitstek. In het
kielzog van de militante duivel
bezweerder Woeste, zou hij zich
een weg trachten te banen naar nog
meer maatschappelijk aanzien, nog
meer invloed, nog meer macht... en
dus, per definitie, nog meer vermogen,
nog meer bezit, nog meer rijkdom.
Deze zoon van een plattelandsburge
meester - boerenburgemeester heet dat
voor de gewone stadsmens - die het tot
hereboer had geschopt zou op de
uitdaging van de stad ingaan. Vader
Pieter De Vis, die zich van uit het
frustrerend bestaan van zijn
geboortedorp Moorsel had voorgeno
men om de grote stad aan zijn voeten te
krijgen zou dit in zijn zoon Charles be
waarheid zien.
Als voor de hand liggende aanloop hier
toe was het Aalsterse Jezuietencollege
de aangewezen instelling. Charles De
Vis wordt er ingeschreven, op 14-jarige
leeftijd, in 1871Datzelfde jaar vindt men
als zijn klasgenoten o.m. de volgende
namen terug Jules en Ant. Verbrug-
hen, Odilon V. d. Haeghen, Jos. Burny,
Léon De Coen, Emile De Saedeleer,
Dooreman Leopold, Florimond Leirens,
Aimé Masen, Gustave Sergeant, Aimé
Balcaen. Alphonse Beeckman,
Théophile De Gols, Gustave Delmotte,
Etienne De Riddere. Benom De Smet,
Adhémar De Vidts, Raphaël De Vidts,
Felix Gilson, Léon Huyghebaert,
Philemon Liebaut, Edmond Steleman,
e.a.
Enkele jaren voordien, in hetzelfde kol
lege, een zekere Adolf Daens nog pri
mus geweest van de rethorica-klas van
het schooljaar 1859... Zijn huwelijk, op
26-jarige leeftijd (bijna 27). met de pas
meerderjarige Marie De Cock is een
volgende stap naar het uiteindelijke
doel. Deze enige dochter van de op
Poperode wonende "Door Cock" die de
naam had schatrijk te zijn, was, wat
men zou kunnen noemen, een dankba
re partij. Bovendien was Marie-Eupho-
nie De Cock niet onaardig. Hun echt
Het ontstaan van de Aalsterse De Vis-tak zoals L.P. Boon het heeft gezien.
verbintenis zou letterlijk en figuurlijk
vruchten afwerpen. Het gezin Charles
De Vis-Marie De Cock werd "geze
gend" met negen kinderen, vijf jongens
en vier meisjes, waarvan een jongetje
kort na de geboorte zou overlijden.
Als "boerenzoon" bezat Charles De Vis
een soort natuurlijke weerbaarheid die
gepaard ging met een onmiskenbare
praktische intelligentie die men meestal
als "sluw-boerenverstandig" bestem
peld. Vechtersnatuur en opportunist die
hij was zou hij zich bij de felle en hard
nekkige opstellingen die op het einde
van de 19de eeuw aan de orde waren,
niet onbetuigd laten. Hij koos voor het
behoud der verworvenheden die hem
en de zijnen ten deel waren gevallen
door een voorzienigheid die dan ook
Goddelijk werd genoemd. Bij de harde
konfrontatiës vn toen moet hij zich als
een "vis" in het water hebben gevoeld.
Hoe onverzoenlijken de tegenstellingen,
des te harder kan men er tegenaan
gaan. Als bij geen ander gold voor De
Vis "Wie niet met mij is, is tegen mij."
Charles De Vis is er in geslaagd om ve
len naar zijn hand te zetten. Hij bereikte
het eveneens dat heel velen, en vaak
niet de minsten, hand en spandiensten
verleenden. De erf-vijanden daarente
gen hebben hun tijd bereid. Het heeft
hun tenslotte weinig moeite gekost om
op het gepaste ogenblik de onhoudbaar
geachte De Vis in te tomen. Als troost
prijs - maar wat voor een - viel dan een
notariaat uit de lucht.
Als het om "grootse" dingen gaat, gaat
het hard tegen hard, zijn alle middelen
goed. Charles De Vis zou zelf niet ge
aarzeld hebben om zijn tegenstrever
even doortastend uit te rangeren. Deze
harde, doortastende lijn, was de levens
lijn van De Vis geweest; het doel heilig
de steeds de vaak niet zo fraaie mid
delen. In zijn onvoltooide "Kasteelheer
tjes" trekt L.P. Boon de lijn door,
opwaarts, tot bij vader Pieter De Vis en
nog verder tot bij de Meldertse Jan
Baptist De Vis die in zijn tijd de streek
rond de vroegere Affligemse abdij, als
eigenaar van verschillende molens, zo
wat ekonomisch moet hebben gedomi
neerd.
Erich Van der Eist
i Jf(3 Gt l/x/ajl.1, itr &-UJW &J!fïi/.
a-. furriAMUVi. Sc Vfwut) cpi «.mi
Tmmiwyi, S<. his &xoO-W, OvmatJit-
iuM. f blunwhió 0 2
a. 10 QwkAWvrusrYiw/C
Jj<, \K (kcw m VLS,
Vvïtd) ■WlC-'
/WK1
