«Wie het nut van kunnen lezen en
schrijven niet inziet, slaagt zelden»
Jansegers en Co
Hugo Verrieststraat 3
i
Analfabetisme
P.V.B.A.
9470 Denderleeuw
Een school in beweging... VTI.
Nieuwe Gazel van Aalsl 18 mei 1984 7
Kenmerkend voor onze moderne maatschappij is dat de kommunika-
tiemogelijkheden steeds verfijnder worden en het informatieaanbod
schier onoverzichtelijke afmetingen aanneemt. Het vermogen te kun
nen lezen en schrijven is niet meer dan vanzelfsprekend en noodzake
lijk. En toch bestaan er nog steeds mensen die de vaardigheid van het
lezen en het schrijven niet beheersen. Het is onvoorstelbaar voor die
genen die het wel kunnen.
België heeft net zoals de meeste andere
welvarende landen geruime tijd de
ogen gesloten voor analfabeten. Ze wer
den gewoon verondersteld niet te be
staan. Toen de UNESCO, in het begin
van de zestiger jaren, informeerde naar
de stand van zaken, schermde men zelf
verzekerd met het argument van de ver
plichte leerplicht. Analfabetisme kón
gewoon niet bestaan. Ondertussen weet
men beter. Ér zijn wel degelijk nog anal
fabeten in België. Voor Vlaanderen
wordt een hypothetisch cijfer van
200.000 naar voren geschoven. Deze
raming werd gemaakt door het Projekt
Alfabetisering Vlaanderen, dat in 1978 in
Dendermonde van wal stak. Het pio
nierswerk bleef niet beperkt tot Dender
monde. In tal van andere Vlaamse steden
zou men soortgelijke projekten in het
leven roepen. Zo ook in Aalst. Sinds 4
jaar tracht men ook in deze stad mensen
met lees- en schrijfmoeilijkheden te hel
pen. Een kwestie van motivatie, geduld
en véél goede wil. We hadden een ge
sprek met Hilde Borms en Marly De
Smedt, beiden werkzaam bij het Projekt
Alfabetisering Aalst.
Onlangs stond in diverse kranten te lezen
dat jullie kandidaat-lesgevers zoeken.
Wat zijn de motieven van diegenen die
zich daartoe engageren
Hilde Borms: Sommigen zijn werkloos
en zoeken iets om zich zinvol mee bezig
te houden. Je hebt er ook altijd die
menen dat het betaald werk is. Wanneer
ze dan vernemen dat het gebeurt op vrij
willige, onbezoldigde basis verliezen ze
onmiddellijk alle interesse of haken af na
een maand. De meeste lesgevers komen
hier informeel terecht. Ze hebben horen
praten o\er het projekt en ragen zich af
of ze dat zouden aankunnen.
0>er «elk diploma dient een lesgeNer te
beschikken
Marly De SmedtOer geen Er wordt
enkel \an hen verwacht dat ze zich per
week 2 uur kunnen vrijmaken voor de les
en dat ze naar de maandelijkse vergade
ring komen.
Het ontbreken van een didaktisch
diploma, is dat geen gemis
BormsIk zou niet weten waarom. Men
sen met de nodige didaktische opleiding
om volwassenen te leren lezen en schrij
ven bestaan gewoon nog niet. Je mag niet
vergeten dat het alfabetiseringswerk in
België nog maar goed 5 jaar bestaat.
Krijgen nieuwe lesgevers hier dan geen
korte opleiding Volwassenen en kinde
ren leren lezen en schrijven zijn ten slotte
2 totaal verschillende dingen. Of zegt
men, «je kan volgende maandag om 20
uur beginnen»
De SmedtZo gaat het eigenlijk wel een
beetje (lacht). Nieuwe lesgevers krijgen
de mappen en werkverslagen van meer
ervaren kollega's mee naar huis, zodat ze
zich een beeld kunnen vormen over hun
opdracht. Voor het overige moeten ze
zich maar aanpassen aan hun groepje. Je
kan moeilijk algemene richtlijnen geven
aangezien ieder groepje kursisten karak-
terieel anders is.
Iedere lesgever kan dus zijn eigen lespro
gramma samenstellen
De SmedtJa, maar in feite zijn ze niet
gebonden aan een strikt programma. Het
Projekt Alfabetisering heeft geen leer
pakket dat binnen een bepaalde tijdspan
ne moet verwerkt worden, zoals dat in de
scholen het geval is.
Valt het soms voor dat lesgevers na een
tijdje konstateren dat ze niet geschikt
zijn voor hun opdracht
BormsZolang hun groepje goed draait
en de kursisten niet klagen, zitten ze
goed. Indien ze regelmatig de maande
lijkse vergadering bijwonen mag je ook
aannemen dat ze zich in hun sas voelen.
Over hun werkmethodes komen we meer
aan de weet in het jaarverslag. Eigenlijk
kan iedereen die zelf kan lezen en schrij
ven het iemand anders aanleren. Daarom
eisen we geen licentiaats- of regentsdiplo
ma's.
Men kan dus enkel via het jaarverslag
konklusies trekken over een nieuwe les
gever
Borms: Ja, maar het is wel zo dat ik
iedere analfabeet bij het 'instapgesprek'
op het hart druk me te verwittigen indien
er iets scheelt. Dan geef ik de grieven
door aan de begeleider in kwestie.
Het Projekt Alfabetisering Vlaanderen
gaat ervan uit dat er op elke 200 personen
1 analfabeet is. Voor Vlaanderen geeft
dat een cijfer van ongeveer 200.000 anal
fabeten. Indien we de verhouding 1/200
toepassen op de bevolking van Groot-
Aalst (ongeveer 80.000 inwoners) impli
ceert dit ongeveer 4.000 analfabete Ajui
nen. In jullie brochure staat dat het pro
jekt Aalst momenteel 40 a 50 kursisten
heeft. Nuchter beschouwd is dat niet
meer dan een druppel op een hete plaat.
BormsHet probleem waar we steeds
mee gekonfronteerd worden, is «hoe
bereiken we de analfabeten». Persoon
lijk ben ik een overtuigd voorstander van
veldwerk. Hen opzoeken in hun eigen
milieu, m.a.w. Maar dat is makkelijker
gezegd dan gedaan. Doordat je een bui
tenstaander bent heb je geen vat op hen.
Niemand zal in publiek toegeven niet te
kunnen lezen of schrijven. Dus moet je
een publiciteitskampagne voeren. Dat
lijkt de enige oplossing te zijn. Ontmoe
digend daarbij is dat je op voorhand weet
dat de mensen die onze kursus het meest
nodig hebben, niet bereikt worden. Nie
mand heeft hen de sociaal laagst gesi-
- isolatie
- hout
- multiplex
- houtbescherming
- planchetten
VERHURING HOUTBEWERKINGSMACHINES
- toonzaal
- deuren
tueerden ooit het belang van kunnen
lezen en schrijven aangetoond.
De SmedtDe 200.000 Vlaamse analfa
beten die Dendermonde voorop stelt,
vormen slechts een raming. Niemand
weet exakt hoeveel analfabeten dit land
telt. Daarvoor kunnen ze hun 'handikap'
té goed verbergen. Wanneer ze aan een
loket een formulier moeten invullen,
hebben ze steeds een smoesje achter de
hand. Bril vergeten, zéér gehaast, er
wacht buiten iemand op hen... Ze krijgen
het telkens voor elkaar dat iemand
anders hun paperassen invult. Eén van
mijn kursisten wist het tot een week vóór
hij trouwde aan zijn vrouw te verbergen.
Toen hij zijn legerdienst vervulde liet hij
zijn brieven schrijven door een kameraad
die ook zijn post voorlas.
De ongeveer 30 centra die het Projekt
Alfabetisering Vlaanderen groepeert,
hebben samen iets meer dan 1.000 kursis
ten. Het gezegde van de druppel op de
hete plaat is dus eigenlijk op heel Vlaan
deren van toepassing.
Borms: Het is inderdaad weinig, zeker
wanneer je ervan uitgaat dat men toch al
5 jaar bezig is.
Had men bij de aanvang grootsere per-
spektieven
Borms: Ja en nee. Men zit nu niet
bepaald uit te rekenen hoeveel kursisten
men kan krijgen. Wel zoekt men manie
ren waarop men de analfabeten effektie-
ver kan bereiken. Overigens dient gezegd
dat je met een gering aantal mensen kwa
litatief betere resultaten kan boeken.
Persoonlijk zie ik trouwens niet goed in
wat wij in Aalst zouden moeten aan
vangen met een stormvloed nieuwe kur
sisten. We ontberen immers de nodige
infrastruktuur gebouwen e.d.
Ik neem aan dal analfabeten een serieuze
drempelvrees dienen te overwinnen,
vooraleer ze zich hier komen aanbieden.
De Smedt: Enorm. De meesten durven
niet komen omdat ze vrezen dat het weer
zal zijn zoals vroeger in school. Daar is
de miserie immers begonnen. Wanneer je
niet meekan mag je de bloemen gieten,
het bord afvegen... kortom alles behalve
lezen en schrijven. De kinderen vormen
niet zelden een doorslaggevende faktor in
de beslissing om naar het Projekt te
komen. Men kan hen immers niet meer
helpen bij hun huiswerk.
Wat zijn de toekomstperspektieven van
het Projekt Alfabetisering Aalst Heeft
men een bepaald streefcijfer
BormsNiet echt. Wel zijn we praktisch
verplicht om jaarlijks nieuwe kursisten
aan te trekken. Dit in verband met de
subsidies. We krijgen een basistoelage
van 70.000 frank en daarbij nog een toe
lage van 2.200 frank per kursist. Het pro
bleem is evenwel dat kursisten slechts
gedurende de eerste 2 jaar gesubsidieerd
worden. Vanaf het derde jaar dus niet
meer. Dat is een tamelijk idiote bepaling,
want niet iedereen leert lezen en schrijven
binnen een tijdspanne van 2 jaar. Op
nationaal vlak zijn we dan ook bezig om
deze termijn op 3 of 4 jaar te brengen.
Maar doordat het alfabetiseringswerk
nog in de fase van het experimenteel vor
mingswerk zit, hebben de overheden
vooralsnog weinig oren naar ons ver
zoek. Vorig jaar hebben we ons bezon
nen over het Aalsters projekt. In 1983
hebben zich heel wat minder nieuwe kur
sisten aangeboden in vergelijking met
voorgaande jaren. De publiciteitskampa-
gne die we momenteel voorbereiden,
komt niet voor de subsidies maar voor
nieuwe kursisten. Het voortbestaan van
het Projekt hangt ervan af.
Waaraan is de verminderde toeloop te
wijten, denkt U
BormsDat zal wel toe te schrijven zijn
aan de weinige publiciteit die we tot op
heden gevoerd hebben. We hebben wel
een zekere bekendheid, maar na een
tijdje zwakt dat af. Je blijft bekend bij
hetzelfde publiek. Indien je dus na een
bepaalde periode niet poogt een nieuw
publiek aan te boren stokt de belangstel
ling. Dat is vrij normaal.
Is de kursus opgedeeld in verschillende
leerjaren
De SmedtNeen, we hebben geen gra
duele klassen. Mensen met diverse kapa-
citeiten worden bij elkaar geplaatst maar
dan wel op basis van een gemeenschappe
lijk interessepunt, zodat men iets heeft
om over te praten. Zo is mijn groepje
gevormd rond het thema 'tuinieren'.
Daar praten we dan over en achteraf stel
len we een klein tekstje op. Ik zou ook
nog duidelijk willen stellen dat onze kur
sus vooral gericht is naar het dagelijkse
leven. Formulieren invullen, wegwijzers
lezen... alles wat ze kunnen gebruiken.
Zijn er kursisten die afhaken
BormsNatuurlijk, zij die niet uit eigen
motivatie kwamen maar gestuurd werden
door de RVA, hun werk.... Indien ze het
nut van kunnen lezen en schrijven niet
inzien, slagen ze zelden en haken vroe
ger of later af. Het aspekt 'motivatie'
is iets wat we enorm benadrukken. Ze
moeten het willen aanleren voor zichzelf.
Niet om hun partner of hun milieu te ple
zieren. Het aandeel van de begeleider is
ook erg belangrijk. Hij moet zijn leerlin
gen weten op te peppen, indien ze het niet
meer zien zitten.
De SmedtWe verwachten van de lesge
vers daadwerkelijk engagement. Ze moe
ten na een paar maand niet komen zeg
gen dat ze ermee kappen. Want zoiets
heeft nefaste gevolgen voor hun groepje.
Het heeft zich zodanig aangepast aan
zijn begeleider dat het nog moeilijk een
andere wil.
Wanneer een begeleider er de brui aan
geeft, valt zijn groepje veelal uiteen. Het
is ook zeer moeilijk om aan een bestaand
groepje een nieuwe kursist toe te voegen.
Men wijst hem meestal af.
Brengen kursisten geen soortgenoten
mee
De SmedtDat verwachten we juist van
hen, maar er komt weinig van in huis.
Mede doordat ze van zichzelf niet durven
toegeven dat ze analfabeet zijn, natuur
lijk. Onlangs schreef ik naar een kursist
en die was heel boos omdat achteraan de
brief een stempel van het Projekt stond.
En wat moest de postbode daarvan wel
denken Wanneer we telefoneren mogen
we nooit zeggen dat we vanwege het
Alfabetiseringsprojekt bellen. Je zou
immers kinderen of schoonouders aan
het toestel kunnen krijgen. Bij veel in-
stapgesprekken komt naar voren dat de
schoonouders onwetend zijn over het
analfabeiismevan hun schoonzoon/
dochter.
Wat is het standpunt van het ministerie
van Nationale Opvoeding Per slot van
rekening moeten de oorzaken van het
analfabetisme gezocht worden in de
scholen die zij beheren.
BormsDat is en blijft een punt van dis-
kussie. Het ene ministerie schuift de
verantwoordelijkheid door naar het
andere. Wat de subsidiëring betreft han
gen we af van Kuituur. Wanneer we de
minister van Nationale Opvoeding aan
spreken verwijst die ons steeds door. Hij
wil wel faciliteiten geven voor de opvang
van begeleiders, lokalen en vormingskur-
sussen, maar daar houdt het ook op.
Naar de oorzaak van analfabetisme
wordt niet gekeken. Vooral omdat
Nationale Opvoeding zichzelf beschermt.
Ze kunnen heel moeilijk kritiek verdra
gen en willen geen verantwoordelijkheid
nemen voor het probleem.
Wat stelt het Projekt Alfabetisering
Vlaanderen konkreet voor om het anal
fabetisme uit de wereld te helpen Een
herziening van het schoolsysteem
BormsDat zou moeten. We hebben ook
behoefte aan een raad waarin alfabetise-
ringswerkers hun ervaringen kunnen ver
talen naar de mensen uit het onderwijs
toe. Het probleem is echter dat we
enorme tegenwind krijgen van de lera
ren. Wanneer we stellen dat veel leerlin
gen onverdiend overgaan naar een
hogere klas, nemen ze dat steeds erg per
soonlijk. Alsof we daar niet bijzeggen
dat het telkens aan de Ieraar ligt, maar
aan de school die bekommerd is om haar
subsidies...
De leraren kaatsen de bal terug naar de
ouders en geven hen de schuld. Wij zijn
van mening dat er een wisselwerking be
staat tussen het onderwijs en de opvoe
ding thuis. Indien je op school niet mee
kan en je krijgt thuis geen enkele stimu
lans, dan kom je in een sukkelstraatje
terecht.
Ik veronderstel dat je als nieuwbakken
lesgever je ogen nogal opentrekt. Vol
wassenen die anno 1984 niet kunnen
lezen of schrijven. Het moet meelijwek
kend zijn.
De SmedtNiet zo direkt, want je weet
toch dat zo'n toestanden bestaan. En
vooraf heb je de bestaande rapporten
gelezen, zodat je jezelf vooraf reeds ee n
beeld kan vormen. Van de situatie. Zoals
Hilde reeds zei, diegenen die uit eigen
beweging komen hebben de meeste kan
sen op slagen. Wat de doorverwijzingen
vanwege het werk betreft, dient gezegd
dat Amylum pioniert. We hadden ooit
een kursist die via e§u interim-bureau bij
dat bedrijf aan het werk kon en daardoor
niel meer naar de kursus kwam. Aange
zien we dachten dat dit een uitvlucht was,
kontrakteerden we dat bedrijf maar het
bleek te kloppen. De man werkte in de
avondploeg. Een paar weken later was
hij echter terug present op de kursus,
want hij had het kunnen regelen met zijn
werk. Amylum heeft ons achteraf zelf ge
schreven om informatie over het Projekt,
maar vooralsnog blijft die interesse
beperkt tot dat ene bedrijf. Mogelijk dat
de publiciteitskampagne daar heel bin
nenkort iets aan verandert.
William DE GEYTER
Analfabeten en personen die wensen mee
te werken als lesgever kunnen kontakt
opnemen met het Projekt Alfabetisering
Aalst, dat gevestigd is in de lokalen van
de Wereldwinkel, Hopmarkt 11. Tele
foon 7708 83.
Een V.T.I.-opendeurdag heeft steeds sukses. Niet enkel ouders komen
kijken wat zoon of dochter uitspoken. Ook kijk- en leerlust igen komen de
schoollucht opsnuiven.
Neen. geen videospelletjes. Elektronica in V.T.I. (j.c.)
