«Soms heb ik de indruk
enkel voor de duiven te spelen»
For whom the bell tolls
Nieuwe Gazet van Aalst 14 september 1984 11
William DE GEYTER
Een paar weken geleden ging ik Hitchcocks heropgeviste filmklassie
ker «Vertigo» zien en zoals bekend vertolkt James Stewart daarin de
rol van een aan hoogtevrees lijdende detektive. De meest prangende
filmscènes waarin die vrees uitgebeeld werd flitsen met terug voor de
geest wanneer ik moeizaam stadsbeiaardier Pierre De Smet poog te
volgen op de 130 treden tellende smalle wenteltrap, die ons hoog in
de belforttoren brengt. Een eeuwigheid duurt het vooraleer we aan
belanden in het benepen kamertje van waaruit sinds 1540 majes
tueuze beiaardklanken over de stad heen gestrooid worden.
Van zodra de stadsbeiaardier
aan zijn deuntjes begint, blijkt al
onmiddellijk dat ik mijn voor
stelling over het beiaardspel dien
te herzien. Wanneer je op de
Grote Markt de beiaard hoort
pingelen, komt dat geluid stee
vast als tamelijk gezapig en zelfs
loom over. Die adjektieven kan
je evenwel niet gebruiken om de
handelingen aan het klavier te
omschrijven. Het tempo waarop
de beiaardier de toetsen martelt
is bepaald snedig te noemen en
de zweetdruppeltjes maken al
snel hun opwachting. Nee,
beiaard spelen is geen bezigheid
voor kokette juffertjes
Nadat ik erin geslaagd ben om
heelhuids die vreselijke wentel
trap af te sukkelen, hebben we
op de begane grond een gesprek.
Pierre De Smet ook beiaardier
te Denderrhonde vertelt hoe
hij er toe kwam om beiaard te
gaan spelen.
Pierre DeSmetHet kwam in
feite toevallig. Alhoewel ik een
geboren Dendermondenaar ben,
woonde ik als kleine jongen in
Turnhout. Toen tijdens een
schoolfeest een operette opge
voerd werd, speelde ik piano. De
man die de operette geschreven
had was Marcel Trimbos, de
toenmalige stadsbeiaardier van
Turnhout. Ik leerde hem beter
kennen en ging spoedig al eens
mee wanneer hij speelde. Niet
dat beiaard spelen me op dat
moment veel zei. Toen ik acht
tien was verhuisde ons gezin
opnieuw naar Dendermonde. Op
een bepaalde moment ben ik
daar aan de toren de stadsbeiaar
dier gaan opwachten. Van die,
Pol De Nil, mocht ik mee naar
boven en hij was het die sugge
reerde dat ik ook beiaard zou
gaan spelen. En zo is het dan
gekomen. Alhoewel ik er niet
veel voor voelde om de beiaard
school in Mechelen te volgen.
Maar De Nil leerde me de eerste
beginselen en uiteindelijk heb ik
me dan toch ingeschreven in de
beiaardschool, want zonder
diploma maak je toch geen kans
om tot stadsbeiaardier benoemd
te worden. Toen Pol De Nil met
pensioen ging, heb ik mijn kan
didatuur gesteld voor zijn opvol
ging in Dendermonde, alhoewel
ik hem toen reeds officieus ver
ving. Wettelijk is de zaak een
beetje blijven aanslepen zodat ik
uiteindelijk eerst benoemd werd
in Aalst waar ik ook mijn kandi
datuur had gesteld.
Wie volgde U op te Aalst
De Smet: Robert De Mette. Ik
heb hem nooit persoonlijk ont
moet. Niet dat ik nooit van plan
geweest een om kontakt op te
nemen met hem, maar in die tijd
kwam ik weinig in Aalst. En
daarbij kwam nog dat de ver
standhouding tussen De Nil en
De Mette niet zo bijster goed
was, zodat De Nil me nooit aan
gespoord heeft om mijn Aalster-
se voorganger te ontmoeten.
Daar heb ik nu wel spijt van.
Wat is het verschil en de gelijke
nis tussen een beiaard en een
piano Is het klavier identiek
De SmetIn het klavier zitten
dezelfde noten, maar een beiaard
is met zijn 4 oktaven beperkter
dan een piano die er 7 heeft. Men
kan op beide instrumenten zeer
ruim nuanceren. Hoe harder
men op de toetsen klopt, hoe lui
der de geproduceerde klank. Een
beiaard is 100 mechanisch en
biedt net daarom zoveel ruimte
voor nuance. Bij een elektrisch
orgel blijft het geluidsvolume op
hetzelfde niveau hoe lang men
ook op de toets duwt. Het ver
schil tussen een beiaard en een
piano is dat bij deze laatste de
klank gedempt wordt van zodra
men de toets loslaat. Dan wordt
er immers een demper tegen de
pianosnaar aangedrukt tenzij
men op een pedaal drukt om de
demper van de snaar weg te hou
den. Bij een beiaard kan men de
klank niet dempen. Hij deint
langzaam uit. Een beiaard heeft
ook wel pedalen, maar die heb
ben een andere funktie.
Welke eigenschappen dient een
goede beiaard te hebben En is
de Aalsterse beiaard een goede
De Smet: Ik zal eerst op de
laatste vraag antwoorden. Indien
U me in Aalst vraagt of de bei
aard een goede is, zal ik zeggen
dat het de beste is van het land.
Stelt U me die vraag in Dender
monde, dan zal ik zeggen dat de
Dendermondse beiaard de beste
van het land is. Voor elke beiaar
dier is zijn beiaard de beste hij
mag nog zo vals klinken als een
kat. Die ingesteldheid moet er
zijn, want anders kan men er niet
met overgave op spelen.
Objektiever nu. Zowel Aalst als
Dendermonde bezitten een goede
beiaard. Het zijn 2 nog in goede
staat verkerende instrumenten
die van Dendermonde is nog in
iets betere staat, maar.hij werd
dan ook recenter gerestaureerd.
Ik kan niet klagen over het
onderhoud van de Aalsterse
beiaard. Per jaar heb ik gemid
deld hooguit 2 gebroken draden
(die het klavier met de klokken
verbinden WDG). Technisch
gezien is het instrument in orde
en over de klank mag ik ook niet
klagen.
De beiaard werd het laatst geres
taureerd in 1959. Na 25 jaar is
hij nog in goede staat, maar hier
en daar begint er misschien toch
al iets te haperen. Zijn er geen
zaken die U er graag veranderd
aan zou zien
De Smet: Niet direkt. De
moderne beiaarden hebben
momenteel natuurlijk wel een
veel eenvoudigere mechaniek en
vragen minder onderhoud. Er
bestaan nu ook vrijwel geluid
loze klavieren, die met meer
klepperen wanneer men ze bes-
speelt.
Dat zou allemaal plezieriger zijn
maar wrodt het daarom beter
Ik zou wel wensen dat gespeciali
seerde mensen de mechaniek
eens een beurt gaven. Men moet
echter ook rekening houden met
het aspekt ruimte. In de belfort
toren hangen 52 klokken. Dat is
fenomenaal veel want die toren
is eigenlijk tamelijk klein. De
klokken hangen er dan ook echt
opeengepakt. Wegens dat plaats
gebrek kan men de klokken niet
in hun ideale plaats hangen.
Veelal dient het draadwerk
omwegen te maken wat er de
mechaniek niet eenvoudiger op
maakt.
Een pluspunt van de Aalsterse
beiaard is dat de aanslag over
gans het klavier praktisch iden
tiek is. Er zitten geen toetsen tus-
Nederlandse beiaardmuseum te
Asten terecht gekomen. Ze zijn
daar wel in goede handen maar
ik had ze toch liever in een Aal-
sters museum zien staan.
Wat is de stad zinnens met die
salonbeiaard
De SmedtDie staat in het Oud-
Hospitaal zoals alle andere voor
werpen die daar vertoeven. Wan
neer men het vraagt ben ik steeds
bereid om eens te demonstreren
hoe zo'n tuig werkt.
Een oefenklavier kost 150.000
fr. Dan dient men voor een
beiaard, met alles erop en eraan,
«Zo vrij als een vogel in de lucht» hangt er in het minuscule kamertje
van de stadsbeiaardier. Zo voelt hij zich waarschijnlijk ook wel,
hoog boven de Aalsterse daken, met alleen zijn klokken en de duiven
als gezelschap (foto F. Bollaert).
sen die een hardere aanslag verei
sen om een gelijk klankvolume te
bekomen. Veel beiaards kampen
met dit euvel dat voor de gast-
beiaardiers een nachtmerrie is.
De eigen beiaardier weet uit
ervaring op welke toetsen hij
harder dient te slaan, maar bij
bezoekers is dat niet het geval en
die zien dan wel eens een noot de
mist ingaan.
Veel gastbeiaardiers hebben me
al gezegd dat de Aalsterse
beiaard zich lichter laat bespelen
dan de Dendermondse. Dat is
eigenaardig want ik had de
tegengestelde_indruk.
Hoe repeteert een beiaardier
eigenlijk Hij kan toch moeilijk
in zijn toren gaan zitten oefe
nen
De SmetNee, dat niet. Hij doet
het op een oefenklavier. Dat is
een gewoon beiaardklavier,
maar in plaats van klokken
hangt er een xylofonisch lat-
tensysteem aan. Men kan dus
horen wat men speelt. Zo'n
oefenklavier kost al snel
150.000 fr., niettegenstaande het
lelijke dingen zijn. Echte dra
ken Ze kletteren daarenboven
nog veel meer dan een echte
beiaard. Maar je kan niet zon
der, want in je 'toren oefenen
gaat niet.
Kan het zijn dat er in het Oud-
Hospitaal ook een oefenklavier
staat
De SmedtInderdaad. De stad
heeft het afgekocht van de fami
lie De Mette. Karei De Mette, de
vader van mijn voorganger, was
iemand die beiaards restaureerde
en ook zelf klavieren bouwde.
Hij bouwde ook 'salonbeiaards'.
Het exemplaar dat wij aange
kocht hebben is er. zo één. Het
werkt met metalen buizen in
plaats van staafjes en geeft een
heel apart geluid. De Mette had
nog oudere en meer luxueuze
exemplaren maar die zijn in het
waarschijnlijk al gauw een paar
miljoen op tafel te leggen.
De Smedt: Inderdaad. De goed
koopste kost zeker 5 miljoen en
hét kan oplopen tot 50 miljoen
en meer. De prijs wordt vooral
bepaald door de prijs van het
brons. Het gewicht speelt ook
een belangrijke rol. Onze zwaar
ste klok weegt ongeveer 100 kilo.
De zwaarste klok uit de Mechelse
beiaard weegt echter bijna 8800
kilo dat is méér dan alle Aal
sterse klokken samen. Hoe
zwaarder de klokken, hoe duur
der ze dan ook zullen zijn. Maar
ik ben niet jaloers op die reus
achtige Mechelse beiaard. Ten
eerste zou hij gewoon in de bel
forttoren niet kunnen hangen en
ten tweede zou hij hier in Aalst
niet passen. Want een zware bei
aard hoort in een hoge toren te
hangen en dat is de belforttoren
nu niet bepaald.
Een andere vijand van de klok
ken zijn duiven. Die deponeren
van alles op de klokken, maar
wat doe je daar tegen In Den
dermonde kan men kippengaas
rond de meeste klokken hangen
omdat die zich in de toren bevin
den. Maar in Aalst hangen de
meeste klokken buiten en je kan
de belforttoren dan ook moeilijk
overspannen met kippengaas.
Ik heb ergens gelezen dat een
beiaard best in de toren hangt.
Een 'buitenbeiaard' is misschien
esthetisch mooier maar zou een
geluid produceren zonder veel
draagkracht en samenhang.
De SmedtBij klokken die bin
nen hangen kan het geluid zich
inderdaad beter vermengen
vooraleer het naar buiten gaat.
Maar we mogen daarover in
Aalst niet klagen, ondanks de
'open' toren. De regel dat klok
ken moeten binnen hangen geldt
méér voor een zware beiaard dan
voor een lichte. Helemaal buiten
hangt de Aalsterse beiaard nu
ook weer niet. Minstens twee
derden van de klokken bevinden
zich in de toren. En dan vooral
de zware die de vermenging van
de klank nodig hebben.
Krijgt U speciale opdrachten van
de stad of speelt U wat wil
De SmedtBij speciale aangele
genheden leg ik het schepenkol
lege een programma ter goed
keuring voor. Ik heb daar even
wel nog nooit moeilijkheden mee
gehad. Je moet alleen zorgen dat
je de kerk in het midden houdt.
Mocht ik nu bvb. de ganse mei
maand socialistische liederen
gaan spelen en pertinent weige
ren een Maria-lied te vertolken,
dan zou ik wel moeilijkheden
krijgen. En met reden 1 Overi
gens heb ik, gedurende de jaren
dat er geen socialisten in het
schepenkollege zaten, zonder de
minsten problemen op 1 mei
steeds socialistische liederen ge
speeld. Wanneer bepaalde sche
penen, stadspersoneel of gewone
mesen me vragen of ik dit of dat
niet kan spelen, dan doe ik dat.
Ik poog altijd iedereen een ple
zier te doen. Dat is ten slotte
mijn funktie. Een beiaardier in
stadsdienst dient alleen maar te
zorgen voor het vermaak van het
volk. Je kan ons dan ook verge
lijken met de narren uit de mid
deleeuwen.
Echte beiaardmuziek, bestaat die
of kan je op het instrument ge
woon alles spelen
De SmedtPraktisch alles en
men doet dat dan ook. Een bei
aardier haalt natuurlijk het
meeste plezier uit muziek die spe
cifiek voor het instrument ge
schreven werd. Ik denk dan aan
de komposities van Mathias Van
Der Geyn. Zijn werk is voor bei
aardiers wat Bach voor orgelis
ten is.
Speelt de grootte van de klok een
rol in haar levensduur
De Smedt: Niet bepaald,
behalve dat kleine klokjes meer
kans maken om oud te worden
want in geval van oorlog zal men
altijd de grootste klokken eerst
nemen om kanonnen van te gie
ten.
De oudste klok van Aalst is de
zogeheten «alarmklok». Ze
dateert van 1457, als ik me niet
vergis, en hangt in een apart
torentje van het belfort. Tot
voor enkele jaren werd dat
klokje nog gebruikt. Toen deed
ik het elke vrijdagavond luiden
vooraleer ik met het beiaardkon-
cert begon. Die alarmklok moet
overigens één van de oudste
klokken van België zijn. Van het
stadsbestuur heb ik echter ver
bod gekregen om ze nog verder
te gebruiken. Men meent dat het
torentje niet sterk genoeg meer is
en uit zijn voegen zal gerukt wor
den indien men de klok nog ver
der gebruikt. Persoonlijk ben ik
het daar niet mee eens. Er zou
dan ook eens serieus over ge
praat moeten worden. Met een
verantwoordelijke ingenieur van
de stad bijvoorbeeld. Mocht ze
in werking blijven dan zou ze
trouwens toch niet overmatig
gebruikt worden. Wei is er enig
gevaar om de klok te bereiken.
Eén van de vloers in het torentje
is namelijk niet meer verankerd
in de muur en indien je niet weet
waar je mag lopen, zou je door
de vloer kunnen zakken.
