VOOR VRIJHEID WAARHEID EN RECHT.
1882.
Aalst, 23 November,
N"126.
Fr. 4-00
Fr. 4-7S
nkondigiogen
De bor.ncinciits])rijs
's jaars voor de stad.
5 O"" den drukregel
VOORUIT
verschijnt wekelijks
den Donderdag
in den namiddag.
's jaars voor heel het
land.
OORUIT
is voorop betaalbaar
vDe aankondi ingen
(jerzoekt menui terlijk
es Woensdags voor
6 ure namiddag te
zenden.
DE NIEUWE SCHOOLWETTEN IN
FRANKRIJK EN IN BELGIE.
De oorlog, zoo hevig gevoerd door de
klerikaler, en de geestelijken tegen de
schoolwet van 1 Juli 1879, wasvoor-
zeker alloos onrechtvaardig, nooit had
hij redens van beslaan. Immers ari. 4
luidt als volgtHel godsdienstig onder
wijs wordt overgelaten aan dé zorgen
der huisgezinnen en der bedienaars der
verschillende eerediensten. In de school
luordt een lokaal ter beschikking der
bedienaars der eerediensten gesteld om
er voor, het zij na den schooltijd het
godsdienstig onderwijs aan de school
gaande kinderen hunner belijdenis te
geven. Dus, verre van uit de scho
len gedreven te zijn, gelijk zij het da
gelijks aan het volk doen gelooven,is er
in iedere school een lokaal ter hunner
beschikking gesteld. Wat hun len rech
te ontnomen is door de nieuwe wet, is
liet oppergezag dat de roomsehe geeste
lijken vroeger hadden over deze bur
gerlijke instellingen. Het scbooleukwest
getuigt dagelijks hoe het hoogst noodig
was hun hel oppergezag te ontnemen,
het geiuigl ook hoe hardnekkig, maar
ook hoe onrechtvaardig, de helgische
geestelijken de wet op het lager onder
wijs sedert drie volle jaren bevechten.
In een naburig land is sedert een
jaar ook eenc nieuwe schoolwet afge
kondigd, en het gedrag der geestelijken
is er geheel anders dan in Belgie. Bij
het bespreken der nieuwe wet op hel
lager onderwijs in Frankrijk, zagen wij
de Iransclie klerikalen, ja zelfs de bis
schoppen, leden der fransche kamers,
het ministerie en de meerderheid smee-
ken, bidden, opdat zij een artikel zou
den aanveerd hebben die ten minste
gelijk inBelgie,zeiden zij,denloegang der
priesters in de school zou oorloven.
Maar onze zuiderburen bleven doof aan
deze smeekingen en art. 5 der nieuwe
wet, die de priesters uit de fransche
school bant, we 'd met eene groote
meerderheid in de beide kamers ge
stemd. Sedert de afkondiging dezer wet
heeft het gedrag der fransche geestelijk
heid ons klaar getoond welke schande
lijke komedie de belgische priesters se
dert drie jaar spelen. Wij dachten da',
de roomsehe katholieke godsdienst over
al één en de zelfde was. Doch wij wa
ren mis, want hetgeen slecht is in Bel
gie; wordt aangeprezen in Frankrijk
Hier willen de priesters in de school
geen voet zetten; in Frankrijk smeeken
zij het ministerie er toegelaten te wor
den, gelijk in Belgie. Hier worden de
officicelc onderwijzers gedoemd, omdat
zij de letter van den catechismus de
kinderen aanleeren in Frankrijk
schrijven de bisschoppen, dat het eene
heilige plicht is voor de onderwijzers
de taak der geestelijken te vergemak
kelijken en vrageu hun nooit na te la
ten deu catechismus hnnne kinderen
aan te lecren.
Hier worden de leden der schoolco-
miteiten spuurhonden genoemd dage-
lilks door de klerikale schimpbladeren
bespot, gehoond in Frankrijk wak
keren de bisschoppen de goede Christe
nen aan, alles iu 't werk Sc stellen om
lid der schoolcomiteilen te worden.
Gij ziel liet komedie en niets anders
dan komedie, waarin onze gemijterde
mannen de hoofdrollen spelen.
Om een klein gedaelit te geven over
liet verschil van gevoelens jegens de
schoolwetten, waarmede de Belgische
en de Fransche geestelijken thans be
zield zijn, geven wij hier een uittrek
sel van een artikel, voor liiei dragende
une lueur de raison geschreven
door den abbé Calibel, pastoor leMon-
tardit, in Frankrijk en door liet dag
blad La Répuhiique de l'Ariégen over
genomen
In zijn eigen was de catechismus
in de school niet ernstig en de godsdienst
verliest er weinig mede, sedert hij daar
niet meer wordt aangeleerd. Ik zeg
hel zelfde en zelfs meer van liet gebéd
in de school. Wat is inderdaad een
morgen- gebed om 9 ure en een avond
gebed om 4 ure namiddag opgezeid,
dea meeslen tijd zondergedacht, zonder
de minste opletremilieiJ. Wal mij be
treft, ik heb altoos de ouders aangera
den hunne kinderen niet te laten ge
wennen zich met dit gebed te bevredi
gen, maar dit van 's morgends onmid-
delijk na het opstaan, en 's avonds
juist voor hel slapen gaan Ie doen op
zeggen. In een woord, hel burgerlijk
onderwijs in de school en het kristelijk
onderwijs in de kerk en in de huisge
zinnen, ziedaar wat hei gezond ver- j
stand goedkeurt en dal een godsdienst
bevrijd van alle politieke vooroordee-
leu, niet kan verwijzen. Ik voeg er hij
dat, indien de fransche geestelijkheid,
die vijftig daizend leden lelt, niet in
staat ware den catechismus de kinderen
aan te leeren zonder de medewerking
der onderwijzers, zij voorzeker een
droevig gedacht van zich zoude geven
en alzoo doen twijfelen aan het nut van
haar beslaan. Welke is tegenwoordig
de grootste hinderpaal voor liet aanleer
ren der catechismus llel is voorzeker
omdat kinderen niet kunnen Jezen, en
den geest en het versland weinig ont
wikkeld zijn. De nieuwe wet heeft het
onderwijs verplichtend verklaard. Al
de geestelijken zouden dezen maatre
gel moeten toejuichen, want het is de
uitroeiing der onwetendheid, de groot
ste hinderpaal voor al wie den heiligen
godsdienst de kinderen moet aanleeren.
Vindt gij niet dat, alle partij- geest
aan den kant gesehoven, in deze zaak
het de fransche pastoors zijn die gelijk
hebben tegenover de belgische bis
schoppen dat zij eene taal spreken
van waarheid en gezond oordeel, die
onze pastoors wel zouden doen eens te
overdenken vooraleer hunnen dwazen
opstand tegen de wetten van 't land
nog te vervolgen 1
VLAAMSCH EN LIBERAAL.
Heden ware hel wel mocielijk zich
liberaal te noemen, zonder met hart
en ziel de zaak van het volksonderwijs
toegedaan te zijn. Wij zijn overtuigd
dat er een dag zal komen, dat het even
onmogelijk zal wezen op den titel van
liberaal aanspraak te maken, zonder
niet geestdrift de Vlaamsche zaak, de
zaak van de volkstaal voor te slaan.
Het moge aan onze fransquillons, die
mannen der mode, wonder schijnen,
dat men hen eens als pruiken en on-
derwetschc achteruitkruipers zal be
schouwen. De reden schijnt ons wel
eenvoudig, 't Is omdat volkstaal en
volksonderwijs ééri is in den grond, en
de ontwikkeling van den arbeidenden
stand de quadratuur des cirkels moet
blijken van liet oagenblik af, dat men
die ontwikkeling bewerkt door het tuig
van eene vreemde spraak.
Die hel einde wil, wil het middel
die dan de volksontvoogding begeert,
eiselit de bevordering van de laai met
wier behulp alleen het volk kan wor
den ontvoogd.
Die waarheid, welke voor ons een
stelregel is, begint ingang te vinden
bij de ernstige vertegenwoordigers van
het liberalismus. Langzaam is de voor-
uilgang. wij bekennen het, en bij is
verre van, geenen gelijken tred met ons
ongeduld te houden.
Zulks verbaze ons echter niet Ie veel
en vooral liet ootmoedige ons nimmer t
Zonder dit in aanmerking te nemen,
dat, volgens de parabel, de wagen van
den vooruitgang met eene lamme
schildpad bespannen; de bekeering
tot flamingantisinus is geene ijdele ver-
dooping, Ons geloof is een levend ge
loof .- hel is geen doode naam, en het
bes'aat in de uitwendige daden veel
meer dan in de platonische overtuiging
Met andere woorden, om flamingant te
wezen volstaat liet niet dat men wele
en lui'Iop verklarc dat bel flamingantis-
mus de fakkel van Vlaanderens verlich
ting is men moet het flnmingantis-
mus beoefenen men moet de neder-
landsche laai kennen, spreken, bevor
deren men moet er het openbare le
ven in willen en kunnen bewerkstelli
gen.
Is dan geen flamingant die wil is
sleehls flamingant die kan.
Het feit dat vele liberalen uit de be
schaafde klas minder met hunne moe
dertaal zijn vertrouwd, dit is de groote
stronkeisteen op den weg van de
Vlaamsche beweging. Gingen alle onze
politieke vrienden gemakkelijk met het
Nederlandsch om, morgen siond onze
grootsche beweging stil, omdat zij haar
bestemmingsoord zou hebben bereikt.
Het gevolg hiervan ligt voor de
hand.
Indien het wetsontwerp over onze
spraak in het middelbaar onderwijs
doorgaat en liet punt irtag men als
gedaan beschouwen dan zal de aan
komende jeugd uit den hongeren stand
even goed met de landtaal als met het
vreemde Fransch weg kunnen, en alle
grieven legen hel Nedarlandsch
wiens groote misdaad, helaas, was en
is, door onze burgerij niet genoeg
geweten te zijn vallen dan als van
zelf.
Daar zal echter veel water onder de
brug stroomen vooraleer bedoelde wet
hare vruchten zal afwerpen. Eene om
wenteling in hel onderwijs lelt niet bij
jaren Zij telt hij inensehenslevens.
Wij hebben ons dan niit met gevou
wen armen op den boord van den weg
neder te zetten, en to wachten tot dat
onze kinderen groote menschen zijn ge
worden. Wij moeten aan bet tegen
woordig geslacht meer en meer dom
verstaan, wij moeten hun dag aan dag
voorhouden en nog voorbonden, boe de
zaak van onze taal heel en al niet die
der volksverlichting ineen is versmolten
Als wij aan onze politieke vrienden
wel zullen doen hegrijpen hebben, wat
eindeloos belang bet liberalismus er bij
beeft. Vlaamscli en vlaamschgezezind
te worden, dan zullen wij recht hebben
van hen een persoonlijk offer Ie vragen
Wij zullen van hen in den naam van
het bedreigde vaderland eischen mogen
dat zij zich een uur inspanning ge
troosten, dat zij de ongenoegzaam ge
kende moedertaal in de mate van de
mogelijkheid beoefenen, dal zij liaa
spreken, schrijven, dat zij de Vlaam
sche drukpers ondersteunen, de
Vlaamsche boeken ronaspreidan. de
Vlaamsche voordrachten bijwonen, zich
ja in staal stellen er, in deze eeuw van
propagande, zelven te houden.
Een man, die helder zou inzien, dat
het noodig is dat de verlichte klas <lc
taal van liet volk machlig zij, en die
desniettegenstaande aarzelen zou zich
de opoffering vao een wcinig studie op
te leggen, die man w are geen goed libe
raal.
Die het middel niet. wil. die wil Inch
niet veel het einde
VOOR DE T.4RTUFFEN DKJ? KLERI
KALE GAZETTEN
Men herinnert zich nog het leven
dat over eenige maanden de heilige
drukpers maakte over een werk van
doctor Mangin. Vliommedat als prijs
gegeven was geweest aan een leerling
eener gemeenteschool van II eriegou-
wen.
De Economie van Doornijk bewees
zonneklaar dat dit eeu klerikaal werk
was, en dat men hef. boekje 'verkocht
in de allerheiligste boekwinkels van
Sint Karolus Borrommens. De gew ij
de papieren vonden tijd stillekens te
zwijgen over dit feit, in welke zij re
kenden ruim stol te vinden, om lang
te praten tot groot eer en lot groot
profijt van 't onderwijs met God,
Bede aan de tartuffen der klerikale
gazetten die door doctor Mangin
's boekje l'homme, zoodanig ontroerd
waren dat zij zediglijk de oogen dek
ten, van ons eens te zeggen wat zij
van het volgende denken dat wij in de
Chronique aantreffen
fn onze zaal op de depechen han
gen wij heden tentoon een gekleurd
zantje voorstellende personaadjes be
zig met de Maagd Maria te aanroepen
die, houdende het kindeken Jesus in
de armen, verschijnt op eer. soort van
altaar te midden van wolken bezet met
engelen,
Ditzaritjc draagt voor opschrift
