ZONDAG 1 NOVEMBER 1846.
EERSTEN JAERGANG. Nr 1.
AELST, don 31 Oetokr.
Yzercn-weg van Brussel op Gend langs
Aelst,
STAATKUNDIG OVERZIGT VAN 25 TOT 50 0GT.
Dit blad verschynt des Zaterdags in den namiddag onder de
dagleekening van den daerop volgenden Zondag.—Den prvs der
inschrvving, by trimesler, is bepaeld op I fr. 73 c., dien der
annoncen op 15 centimen den drukregel. De persoenen die
vóór een geheel jaer inschrvven, mogen alle dry maenden kos
teloos eene annonce van 10'drukregelen in ons blad doen piael-
sen. Indien iemand regtveêrdige klagten of gegronde rekla-
men in 'l algemeen belang te doen lieéft, by mag op onze onpar-
tvdigheyd rekenen; aen dcéze zullen wy plaets in onze kolon-
n'en verleenen en dezelve ondersteunen. Dit weekblad zal
venler getvaegen van alle brochneren, schriften, boeken, prin
ten, etc. waervan een afdruksel aen di s/.ell's opsteller zal wor
den toegezonden. De naemen der persoonen die ons cenige
stukken zouden hegeéren mede te deelen, zullen geheym ge
houden worden, ten zy wv in regie gedwongen wierdeu dezelve
te doen kennen. Geene stukken waervan wy de opstellers niet
kennen, zullen in ons blad opgenomen worden. Men
word verzegt alle artikels, annoncen, geld etc. vragtvry toe, te
zenden. De redactie van dit blad gelast zich met al wat den
druk aengaet.
CHIQUE surai.
DEN DEDEE-BODE.
BERIGT. De niel gefrankeèrde brieven of artikels
aen üex Dender-bode toegezonden, worden geweygerd.
ONPARTYDIG ONDERZOEK
van het programma door het congres liberael van Brussel
den 14 Juny 1846, aengenomen, en door al de societeyten
der Alliance goedgekeurd.
In een vry land zyn alle eer-ambten dóór de bekwaem-
heyd met de deugd gepaerd te erlangen, alle leertrappen
dienen ook voor alle booge verstanden toeganglyk ge-
maekt te worden.Onder de armste volksklas komien
tie grootste verstanden geboren worden; maer eylaes
de armoede belet hun den toegang tot de weétenschap-
pen en hunne vermogens, zonder oeffening niet konnende
ontwikkelen, moeten zy als werktuygen hun leéven eyn-
digen, daer zy, eene volkomene oellening bekomen héb-
bende onder de grootste mannen van den staet zouden
bonnen pryken; wy zouden dus wenschen, boven deneer-
prys dien men, tot aenmoediging, aen den overwinnaer
in het coucours gééft, dat deézen, aen eenen huysvader
toebehoorende, die den cyns niet betaeld, om in de kie
zing van den gemeente-raed tb stemmen, en vervolgens
onbekwaem mag geagt worden zyiie kinderen verder on-
derwys te bezorgen, dat deézen, zeggen wy, ten koste
van het kanton, eene hooge schóól van leeger onderwvs,
dentydvandry jaeren, mogte bywoonen.Wy wenschen
daerby dat er jaerlyks een concours plaets tiebbe iiï de
boofdplaets van liet distrikt tnsschen de voórnaemste
leerlingen welke dry jaeren eene hooge schóól van leeger
onderwys zullen hebben bygewoond.
De wet zou, even als vóór liet eerste de weétenschap-
pen voórschryven op welke de leeringen zullen onder
vraagd en onderzogt worden. Den onderwyzer die
hierin den overwinnaer zal voorbrengen, zal gelykelyk
eene eer-medalle bekomen, en vóór den derden keer,
boven de eer-medalie, eene gratificatie van 200 a 500
maer onder eene constitutie die de v ille vryheyd waer-
borgt en onder eenen koning die deéze constitutie weé-
zenlyk eerbiedigt, mag men, te rechte, zeggen, dat, den
eenen onderwyzer afzonderlyk bezoldigd wordende, ter-
wyl den anderen by het schoolgeld zvner leerlingen
uytsluytelyk leéven moet, men aen deézen eenen middel
van mededinging ontzegt, terwyl de volle vryheyd hunne
gelykstelling zou vereysschen.
De Alliance, in den 3™ artikel van haer programma
bevoórdeeügt deéze gewenschte vryheyd geenzins, daer
zy er zicli in tegendeel nog meer schynt te willen van
verwyderen
Zy wilt de inrigting erlangen van het openbaer onder
wys vóór alle leertrappen onder het uytsluytelyk bestier
der borgerlyke magt., zonder de minste tusschenkomst
van de bedicnaers der godsdiensten, ten titel van Gezag.
Anders gezeyd, zy wilt dat er een onderwys ten koste van
den staet wórde ingerigt, en dóór deézen bestierd, zon
der dat de geestelykheyd in het zelve zich het minste te
bemoeyën hebbe.
Koning Willem wilde dit insgëlyks; daerby, had hy
alle schooien, buyten zyne uytdrukkelyke toestemming
ingerigt, op liet strengste verboóden. Het onderwys was
tèenemael geklemd, en welk voordeel hebben al deéze
schikkingen te wege gebragt
Veéle van de welhebbende bezorgden eenen byzonde-
ren leeraer of pedagogue aen hunne kinderen ol zonden
dezelve in vrerade landen om hunne studiën te voltrek
ken; andere hadden liever hunne kinderen in de onweé-
tendheyd te zien opgroeven als hun naer de koninglyke
leergestigten te stieren, zoo dat deéze nergens de trouw
der ouders verworven; zy wierden dóór weynige leer
lingen bezogt, en alwaer zy zich bevonden, wierd den
gemeente-budget overkleden met hun onderhoud in
weerwil den geldelykcn onderstand dien den staet hun
eyndelyk bvbragt.
Denkt dé Alliance vóór haer ontwerp eenen beteren
uytval te bekomen als koning Willem, hy, die alle me
dedinging kragtens zyn koninglyk gezag verbood, zy
die met de vryheyd van onderwys te worstelen lieéft
Wy komen "ons" slegt voorstellen dat jae, ten zy dat zy
eenige hóóp koestere, in de constitutionneéle middelen
franken; daer by zal den leerling overwinnaer, boven zy voorstelt aen de borgerlyke magt toetedraegen om
den eer-prys die aen alle gekroonde tot aenmoediging,
zal worden uytgereykt, indien liv tot de arme of geringe
borgerklas toebehoore, ten koste van liet distrikt eene
schóól van middelbaar onderwys ten tvde van zes jaeren
mogen bywoonen.
Evndeling dient er een concours, in de hoofdstad der
provincie, plaets te hebben tnsschen de voórnaemste
leerlingen die al de leergangen van middelbaer onderwys
voltrokken hebben.
De wet zal wederom de weétenschappen voórschryven
waer op de leerlingen zullen ondervraegd worden, en
den overwinnaer aen de volksklas, waer van wy reeds
gewaegd hebben toebehoorende, verdient deézen, boven
de aenmoedigings-pryzen, ten koste van de provintie, in
eene universiteyt, de noodige leergangen by te woonen
om zich eenen staet dóór zyne geleerdheyd te versehallén.
Volgens deés stelsel zou liet onderwys waerlyk vry en
liberael zyn. Iedereen zal vry zyn leermeesters naer
zyn gevoelen te neémen. Iedereen den armstcn even als
den ryksten zal tot de hoogste trappen van weétenschap
pen konnen geraeken en de hoogste ambten van den
staet bekleedrn, en deés stelsel is, vóór Belgien, het onze.
Eene wet in deézer voegen opgesteld kan ons alleen
de weézenlyke vryheyd van het onderwys doen genieten,
die de. wet van 23 september 1842, eenigzins lydeo doel.
De vryheyd van onderwys bcstaet, wel is waer, in eenen
graedj dié zoude vergenoegen, mogten wy nog onder de
heerschappy van eenen dwingeland, als Willem, leéven;
de mededinging tegen de byzondere inrigtingen stamde te
houden.Maer waer in konnen lêéze constitutionneéle
middelen best aen Eeniglyk in geldelyke onderstanden
uyt den budget van den "staet of uyt de budgetten der
gemeenten genomen, die de leermeesters zullen toelae-
ten de kinderen kosteloos te onderwyzeu of bun mis
schien nog geld toe te geéven. Nu, om leergestigten naer
baeren zin ingerigt te ondersteunen, maer die somlyds
naer den snutek van andere niet zouden zvn, nvt de
schatkist van den staet of uyt. de gemeente-kassen de
noodige penningen neémen, is' volgens ons geenzins libe
rael zyn.
Wiit de Alliance schoólgestigten opregten wy zullen
liaere voórneémens op geenerwyze tegenspreéken, wy
begeêren cnkelyk dat zy zulks doe ten luieren koste'.
Buyten dit konnen wy geenzins den 5C" artikel van
haer programma aenneémen.
den zich om dóór alle mogelyke middelen hunne onaf-
hanglyklieyd en geloof te verdedigen. Indien de groote
mogendheden zich met de zaek niet bemoeyën, zal Zwit
serland, waeren zetel der Europasche vryheyd, vóór lan
gen tyd aen de verwoestingen des burgeroóriogs te proey
zyn; want alle voorstellen van gematigheyd of overeen
komst schynen eerlang te zullen afgekeerd worden.
Een fransch leger is naer de grenzen van Zwitserland
opgerukt. Oostenryk lieéft van zynen kant ook een wae-
kend leger op de grenzen te been. M. Levaud is thans
tot Gouverneur van Taïli benoemd.
De koningin van Spaniën hééft den 17 deézer een de-
creét van vergiffenis vóór de veroordeelde of staetkun-
dige uytwykelingen geteekend. Dit dccreét strekt zich
algeineenelyk uyt over al de burgerlyke en militaire per
soonen die van geene oproermaekende junta's deel ge-
maekt, of die geenen gracd boven dien van kolonel in de
tegcnomwentelmgon bekleed hebben.
De tydingen uyt Lisboma over Madrid ontvangen, be-
rigten den opstand van Oporto, alwaer de Junta Don
Pedro V als koning hééft uytgeroepen, met uytsluyting
van Dona Maria. Verschevdc steden hebben dit voórbeéld
gevolgd.
Byzondere brieven melden dat de twee derde der be
volking van Portugael in opstand zyn, en dat de konin
gin onderstand aen 't spaensch bestier gevraegd hééft
het gcén haer gezag verminderende, haeren val en wel-
ligt liaere dood verhaesten zal.
Santa-Fè, hoofdstad van Nieuw Mexico is in de magt
van het americaensch leger onder bevel van den generael
Keurney, gevallen. Eene proclamatie lieéft de overwon
nene plaets aen de Vereenigde Staeten verklaerddóór
eene andere proclamatie hééft den admirael Sloat Cali-
furniën gelykelyk aen de Vereenigde Staeten gehegt ver
klaerd. De veroveringen worden byna zonder moeyteof
geweid bewerkt.
Wat zal in deéze omstandigheden Santa-Anna doen
Zal hy de voorstellen die het cabinet van Washington
hem gedaen lieéft, aenneémen, of wel, zal hy zich aen
't hoofd van het mexicaensch leger stellen, hy, die er
zich zoo dikwils van bediend hééft als werktuyg om tot
liet dictatorschap te komen. Dit is een vraegstuk dat wel-
haest zal opgelost worden, want de worsteling is op deé
zen oogenblik te ongelyk.
De vrye korpsen van buyten Bale zyn in de stad go
drongen, en hebben de leden van den raed gedwongen
tot het geéven van hun ontslag; den raed is gelvk te
Geneven, dóór radicaele vervangen.
Aldus wint de saemenspanning tegen de zeven catho-
Ivke kantons alle dagen meer veld; deéze egler bcrev-
Het ontwerp eens yzeren wegs van Brussel naer Gend
langs Aelst, heeft de gemoederen gaende gemaekt. Me-
chelen protesteert tegen al ontwerp dat den weg der
revzigers van het westen verkorten zou en hun aldus aen
zyne "statie onttrekken; maer ten onregle, want men zal
haer niets onttrekken van het géén zy zich by het be-
sluyten van den yzeren weg hééft voorgesteld, fleteenig
doelwit dat de daerstelling van den yzeren hééft doen
besluyten, was den doorvoer onzer koopwaeren naer
Duytschland, en deézen zal de Meehelsehe statie behou
den; weynig of niet peysde men op dien overvloed van
revzigers' die thans den voórnaemsten opbrengst der
