DOKUMENTEN VAN HET DAENSISME
IN DE STREEK VAN AALST
De Werkan
KLOKKE ROELAND
u-
-t
mm
HET LAO.«YANAELSI
"5r
3 - 7-9-1973
door frans-jos verdoodt
HET DAENSISME MET
KLEINE LETTER,
DAENS MET HOOFDLETTER
De hoogste erkenning die
iemand te beurt valt meest
al gebeurt dit posthuum,
eilaas is de vaststelling
dat zijn naam niet langer
meer een persoonsnaam blijft,
doch de naam wordt van een
richting, een gezindheid, een
stroming waarover men met
ere spreekt.
Op priester Adolf Daens is die
adelbrief van de taal volko
men van toepassing. Hij mag
weliswaar niet onder de inspi
rators of onder de stichters
van de Christene Volkspartij
gerekend worden, maar zijn
inbreng was zo belangrijk en
zijn dynamiek en geestelijke
kracht waren zo groot, dat hij
het proces van sociale geschie
denis van België heeft ver
sneld. Het valt te betwijfelen
of de reeds lang nagestreefde
en noodzakelijke politisering
van het arbeidersvraagstuk
zo'n vaart zou genomen heb
ben zonder Adolf Daens. Zijn
optreden was een zweepslag
op de voor sociale en volkse
aangelegenheden ongevoelige
huid der katholieke bewaar
ders van het einde der 19e
eeuw.
Het politiek credo van Adolf
Daens was vooral gesteund op
de grote noden van zijn tijd.
Het kloeg onverbloemd de
sociale tegenstellingen aan en
in vele opzichten is hij als
kamerlid een pionier ge
weest hij ondervroeg de
ministers over hun beleid in
volle kamer —twintig jaar
later zou die methode inge
voerd worden in de kamer
en hij was de eerste Vlaamse
gekozene die in de kamer de
taal sprak van het volk dat hij
vertegenwoordigde. Toch
waren de sociale onderwerpen
niet de enige punten van
Daens' oppositie. Met het
plan van een staatsman verde
digde hij zowel politieke als
economische hervormingen;
zijn anti-militarisme, zijn(te
onbekend gebleven) verzet
tegen de Belgische Congo-
politiek, zijn streven voor een
Vlaamse Rijksuniversiteit te
Gent, stegen ver boven het
plaatselijk belang uit. Vermel
denswaard is ook zijn opvat
ting over de onderwijspoli
tiek evenwaardige subsidië
ring voor evenwaardige pres
taties. Die opvatting is later in
een aantal Europese landen
waaronder Nederland conse
quent toegepast.
Hoeveel heeft priester Adolf
Daens geofferd aan de poli
tiek?
De geschiedenis van het daen-
sisme is hierin formeel
alles
Wie was de mens Adolf
Daens?
Hij was zeker niet die mee
gaande, goedige persoon, die
lobbes bijna, die we leerden
kennen in de recente televisie
film. Zo's voorstelling was al
te opvallend onjuist, ze op
roepen is voldoende om ze
meteen als waardeloos naast
zich neer te leggen. Want men
moet toch duidelijk anders
zijn om tot de dood toe zo'n
ongelijke strijd als het daen-
sisme ten opzichte van de
woestiaanse katholieke partij
vol te houden.
Daens was een doorzetter,
christelijk gei'nspireerd, so
ciaal bewogen en Vlaamsge
zind. Hij was een beginsel
vaste, begiftigd met een
scherp verstand, een. onwrik
bare wil en een uitmuntend
verbaal talent.
Adolf luid zijn klassen uitgedaanhij was aangetrokken
doorzijn Professors,o.a. door Pa'ter'Onclair, eengrootc Predi
kant en voorlooper der Vrije Volksmannenhij vroeg aan zyn
Ouders om te mogen Pater worden. Wederom tegenslagVoor
altijd weg! Niets hebben voor al de moeite en opoffering! Het
duurde eenige dagen Adolf hield aanVader Daens stemde
toe en Adolf vertrok zekeren dag naar Drongen, boven Gent.
Onze oudste Broeder August, alsdan Onderpastoor, zou hem
vergezellen... Ik zie nog Adolf geknield voor zijn Vader en
zijnen zegen vragen... I >ien dag had Vader Daens een stuk
in zijn kraag gelijk men zegtniet dronkennooit heb ik
Vader dronken gezienGod zij dank Met een goed stuk op
Adolf zond uit Drongen aandoenlijke troostende brieven
het was altijd een groote vreugd, als hij eens mocht naar huis
komen dan werd hij gezonden naar Bergen, naar Leuven,
naar Turnhout, als Professor van Rhetorika; de Jesuieten
maakten veel werk van hemhij had den naam een hunner
beste Redenaars te zynna 12 jaar bij de Jesuieten geweest te
zijn, kwam hij terug naar huiszoo het scheen, ziekelijkdoch
hij was te veel Vlaamschgezind, te vrij-sprekendehet per inde
ad cadaver van den Spaanschcn St Ignatius, dat gansch-ver-
zaken van 't persoonlijk gedacht ging hem niet; hy keerde
terug bij moeder Daens eenige weken nadien werd hij aan
vaard in'tSeminarie; hij was toen 31 jaar, en de oudste der
Seminaristen... Na twee jaar Seminarie werd hij Priester ge
wijd en deed zijn Eerste Mis in Sint Martenskerk den 21 Sep
tember 1873. Het was voor onze oude Moeder en voor ons allen
een schoone en gelukkige Dag; de Molenstraat, waar wij sinds
lang woonden, was eenparig bcvlagd daags nadien las de
jonge Priester Mis in 't Kapelleken der Werf, 't Volk stond
tot op de Straat.
Uit Priester Daens door Pieter Daens; drukkerij Daens-Mayart,
Aalst 1909; 220 blz. en 5 blz. toevoegsel.
Perinde-ad cadaver betekent gehoorzaam als een lijk.
ADOLF DAENS, PRIESTER
GEWIJD IN 1873
Eigenlijke benaming van de daensistische partij
Te Aalst Christene Volkspartij.
Het ruimer politiek verband waarin de partij van het
arrondissement Aalst kaderde Vlaamse Christene
Volkspartij.
Wegbereiders van het daensisme Du Catillon (Kortrijk)
Plancquaert (Wortegem),Van Langenhaeke (Appelterre)
en Pieter Daens (Aalst),de Roelanders (omgeving
Ninove)
Vaderschap van het daensisme de roelanders De Backer
(Denderhoutem), Van de Velde (Aspelare), Van
Langenhaeke (Appelterre), Lambrecht (Outer), Sterck
(Aspelare), De Pelsmaecker (Denderleeuw) en Pieter
Daens (Aalst)
Stichting Okegem 15 april 1893.
Aalst is eerder toevallig centrum van het daensisme
geworden.
Daensisme is nooit arbeidersbeweging geweest. Meest
opvallende kenmerken sociale bewogenheid, christen
democratisch, Vlaamsgezind.
DE ROELANDERS
Priester Adolf Daens heeft
aan de stichting van de
Christene Volkspartij meege
werkt in de fase van de
uitwerking ervan. Van de
derde vergadering af, zoals
zijn broer Pieter het vermeldt.
Pieter behoorde wél tot de
stichters, nadat hij meer dan
tien jaar lang via zijn bladen
Op dat ogenblik toonden in
Aalst Pieter Daens —en in
mindere mate zijn broer
Adolf dus grote belangstel
ling voor die roep om sociaal-
politieke hervormingen, naast
landbouwhervormingen en
taalwetten. Maar voor het
overige bleef Aalst voorlopig
buiten de invloed van wat
men noemde "De Christen
y§:
GODSDIENST. - VADERLAND
Het land van Aalst en De
Werkman het klimaat had
geschapen waarin de autono
me partij zou ontstaan en
groeien. Als men daarenboven
weet dat hij 14 jaar lang de
partij heeft vertegenwoordigd
in het parlement (waarvan 8
jaar alleen) dan mag men
besluiten dat hij de meest
representatieve vertegenwoor
diger van de Christene Volks
partij is geweest. Anderzijds
was hij dan weer een minder
sterke persoonlijkheid dan
zijn broer Adolf en dan
Hector Plancquaert, de enige
leider die het hele daensisme
heeft overleefd (hij stierf in
1953) en misschien ook de
enige die het duurzaam had
kunnen organiseren.
Vlaamse Democratie".
Door een samenloop van
omstandigheden geraakte de
jonge beweging in de streek
van Nnove plots in een
stroomversnelling. Een hun
ner leden Jan Baptist
Van Langenhaeke uit Appel
terre stelde zich te Ninove
kandidaat bij de provinciale
verkiezingen tegen een
katholieke kandidatuur in.
(Plancquaert zou later het
zelfde doen in Waarschoot in
het arrondissement Gent-
Eeklo) Jan-Baptist Van Lan
genhaeke won het pleit. Zijn
vrienden waaronder me-
nigen het dankzij Van Lan-
genhaekes onderricht tot ad
vocaat, landbouwkundige of
ORGAAN DER CHRISTENE VOLKSPARTIJ. .rssvfflsi
De Christene Volkspartij
werd gesticht te Okegem bij
Ninove (15 april 1893). Dat
het daar plaats vond is geen
^oeval. In de streek Ninove-
Aspelare-Denderhoutem-Den-
derleeuw bestond reeds sinds
de tachtiger jaren een georga
niseerde stroming van christe
lijke, Vlaamsgezinde en anti
socialistische intellectuelen en
middenstanders. Eenzelfde
stroming leefde toen al in
Kortrijk en Zuid-Vlaanderen,
zij zou zich als het ware
langsheen de steenweg naar
Brussel uitbreiden naar Bra
bant toe.
landmeter hadden gebracht
sprongen hem ter hulp met
publieke meetings en manifes
ten. De manifesten kregen de
titel "Klokke Roeland". Op 6
september 1891 liéten zij ook
een weekblad verschijnen.
Het weekblad erfde de titel
der manifesten Klokke Roe
land. De eerste medewerkers
waren Jan-Baptist en Èd-
mond Van Langenhoeke,
Henri Van de Velde, Alois De
Backer, Prosper De Pelsmae
cker, Hector Van den Eynde,
Frans Sterck, en Victor
Soens. Zij werden meteen de
eerste roelanders. Later zou
den zich ook Louis de Pels
maecker, Fred Raes en Co nr.
Boddin bij hen voegen. Als de
roelanders tenslotte met Pie
ter Daens van Aalst in contact
treden (1893) ontstaat de
Christene Volkspartij. Naast
Pieter en Adolf Daens
Adolf werd door Pieter in
kontakt gebracht met de
roelanders werd het partij
programma ondertekend door
Alois De Backer, Jan-Baptist
Van Langenhaeke, Prosper De
Pelsmaecker, Frans Sterck,
Henri Van de Velde, Paul
Gillemin en Frans Lambrecht.
Op het eerste pamflet, dat
met tienduizenden werd ver
spreid en dit programma
bevatte, tekende ook Petrus
Van Schuylenbergh, die bij
Daens het beroep van drukker
had aangeleerdlater hard
werkte voor Klokke Roeland
en tenslotte naar de katholie
ke partij zou overstappen,
waar hij kamerlid werd.
Op het ogenblik van de
oprichting van de Christene
Volkspartij was Hector Plan
cquaert reeds in contact met
de roelanders. Sinds 1890 had
hij op meetings de idee van
een autonome Christene
Volkspartij verspreid, geen
wonder dus dat ook hij in
1894 met hart en ziel deel
nam aan de verkiezingsstrijd
te Aalst. En al zal het tussen
de gebroeders Daens en Plan
cquaert vrijwel nooit tot een
vlotte samenwerking komen,
in 1914 zal Plancquaert zich
te Aalst volop inzetten om
Pieter Daens te helpen verkie
zen. Stierf Priester Adolf
Daens op 17 juni 1907, vóór
hem zou de Christene Volks
partij nog twee voorname
leiders verliezen De Backer
op 15 mei 1904 en smid F.
Lambrecht op 28 oktober
1906.
Intussen was ook nog een
andere roelander van het
strijdpérk verdwenen Victor
Soens. Door de actie van het
bisdom Gent tegen de Chris
tene Volkspartij ontstond een
zwaar conflikt in zyn familie,
waarvan drie priesters en een
kloosterzuster deel uitmaak
ten. Soens is dan uitgeweken,
eerst naar Amerika en daarna
naar Strombeek-Bever.
PROSPER
PELSMAE
FRANS LAMBRECHT
CKER
ALOIS DE BACKER
DR. VAN DE VELDE
VICTOR SOENS
Pieter Daens, Hector Plancquaert en Du Catillon wegbereiders en leiders.
FRANS STERCK
ADOLF DAENS NA 12 JAAR
CHRISTENE VOLKSPARTIJ
(1906)
D'un acte i)iscrit aux reyistres de vaa. t> h v*.vx -
de la Ville diAlostProvince de la Fla'ndre Oriëntale
est ex trait ce qui suit
(XAo
-V C
vxv) ij vxo V. ew A. ivtouP,vAvAO
sLVuJ^ uT'f UL- lv uJU> c(-V iv 6 1
Lu_t_»
Q> OO-K^ - 3
AUGUSTIN, ADOLPHE DAENS. AALST 18.12.1839 - 14.6.1907
Wordt verder gezet. Aanstaande week wordingsgeschiedenis van het daensisme, de
eerste grote krachtmeting, daensisten in de Kamer van Volksvertegenwoordigers.
JAN-BAPTIST VAN LAN
GENHAEKE
OORZAKEN VAN EN AAN
LEIDING TOT HET ONT
STAAN VAN DE EERSTE
CHRISTENE VOLKSPARTIJ
TE AALST
De Christene Volkspartij is
geen specifiek Aalsterse ver
schijning. Integendeel. Maar
extra-politieke omstandighe
den hebben veroorzaakt dat
alle ogen op Aalst gericht
waren de eerste onafhanke
lijke Vlaams-democratische
lijst; de verguizing van een
priester, waarvoor men zelfs
de hulp van bisdom, koning
en paus bekwam; het feit dat
de sterkste figuur uit de
bewarende katholieke rangen
toevallig de kandidaat van het
arrondissement Aalst was; on
regelmatigheden bij de kies-
verrich tingen.
Wij hebben hierboven ge
tracht aan te tonen hoe Aalst
aanvankelijk slechts toevallig
betrokken werd bij de Chris-
ten-Vlaamse en Democrati
sche stroming die zich van
Menen, over Kortrijk,
Oudenaarde en Ninove ver
spreidde tot vlak bij de
poorten van Brussel. De stro
ming ward vrij snel algemeen
onder Christelijk- en Vlaams-
geinspireerde intellectuelen,
kleine middenstanders, leden
van de clerus, landbouwers en
onderwijzers. De tijd was rijp
voor een politiek gestructu
reerde oppositie tegen bewa
rende regeringen en partijen.
De oorzaken van de malaise
waren talrijk enerzijds de
ellendige materiële en morele
toestand van de arbeidersklas
se en de verarming van de
landbouwersstand en ander
zijds de verbittering om de
stelselmatige verdrukking van
de Vlaamse taal en cultuur
sinds 1830. Daarenboven
waren de tegenstellingen nog
verscherpt door de felle
schoolstrijd tussen liberalen
en katholieken, door de onge
lukkige gevolgen van de
dienstplicht (de zogenaamde
bloedwet) en de door velen
als verspilling beschouwde
Congo-politiek.
De kritiek zette zich af tegen
de katholieke partij. Dit was
niet verwonderlijk voorna
melijk jonge katholieken wil
den hun partij zien evolueren
in een democratische richting
van Vlaamsgezindheid en so
ciale bewogenheid. Daartoe
waren nodig wijziging van
het partijprogramma en open
stellen van verkiesbare plaat
sen op de lijsten aan Christen-
Vlaamse democraten. Zowel
Rerum Novarum (1891), als
de internationale tendens tot
het nemen van politieke
maatregelen om de materiele
en morele noden der arbei
dersklasse op te vangen, stijf
den de overtuiging der con
testanten. Daarenboven zagen
velen voor zich het spook
opdoemen van een groeiend
socialisme-zonder-god, al of
niet terecht.
Voornamelijk te Aalst onder
vond men spoedig dat noch
de vernieuwing in het politie
ke inzicht, noch de democra
tische verruiming der kaders
mogelijk was. Hier lukte dus
niet wat op andere plaatsen
na enkele jaren wel werd
afgedwongen de vorming
van een Vlaams-Christelijke
Democratie vleugel in de
katholieke partij. Eens de in
1893 opgerichte "Christene
Volkspartij" in Priester Adolf
Daens haar volksvertegen
woordiger had, leefde die
partij tussen de hoogste popu
lariteit en de grofste vergui
zing. Pogingen om een verge
lijk te vinden tussen de
katholieke partij en de Chris
tene Volkspartij mislukten.
Dit bracht de verbittering met
zich. En de kloof. Voorgoed.
