Het lijkt wel of de dief tijdens het onderzoek werd beschermd Zoeken naar De Rechtvaardige Rechters Rechtvaardige Rechters blijven spoorloos 5 Drie maanden nadat op de Vlasmarkt te Dendermonde de vermoedelijke dief van twee panelen van het Lam Gods overleed werd voor het eerst ruchtbaarheid gegeven aan die ongelooflijke kunstdiefstal die daarna gedurende jaren niet alleen Vlaanderen maar de ganse wereld zou in zijn ban houden. Speciaal in de omgeving van Gent, Wetteren en Dendermonde werd en wordt de zaak met de grootste aandacht gevolgd. Arseen Goedertier, die op zijn sterfbed bekende te weten waar het paneel zich bevond, was immers woonachtig te Wetteren en gedurende een zekere tijd hulpkoster van de Sint-Baafskathedraal te Gent Op 11 maart 1935 afficheerde prokureurdes Konings F. De Heem op de Gentse muren een tekst die heel wat opzien zou baren. Hij riep al de burgers van het land op om te helpen aan de opsporing van "De Rechtvaardige Rechters" het paneel dat samen met dat van Sint Jan de Doper in de nacht van 10 op 11 april 1934 in de Sint-Baafskathedraal ontvreemd werd. De prokureur deelde mee dat de dader van de diefstal van Belgische nationaliteit was en onlangs overleed. Hij zou echter het geheim van de diefstal in zijn dood hebben meegenomen. Sint-Jan de Doper was inmiddels teruggevonden, doch de kerkfabriek van Sint Baafs loofde een premie uit van 25.000 fr aan diegenen die de gerechtelijke diensten of de geestelijken van voormelde kerk inlichtingen konden verschaffen die zouden leiden tot de ontdekking van het vermiste paneel. Het parket was ervan overtuigd dat het paneel niet was vernietigd en dat het verborgen was te Gfent of omgeving. Ondanks een lijvig dossier dat drie jaar later werd gesloten is men nooit tot een ophejdering kunnen komen. Het staat nu zelfs zover dat niemand nog met zekerheid kan beweren dat Arseen Goedertier, die volgens zijn eigen zeggen wel wist waar het paneel was, in feite ook de dief ervan was. De Gentse politie stond voor een volslagen raadsel toen Oskar Van Bouchaute, kerk bediende, die op 11 april 1934 de kerk moest komen Dit jaar is het veertig jaar geleden dat het paneel "De Rechtvaardige Rechters" uit de polyptiek "Het Lam Gods" van de gebroeders Van Eyck gestolen werd uit de Veydtkapel in de Gentse Sint-Baafskathedraal. Gedu rende die veertig jaar heeft yiemand ook maar de bewij zen op tafel gelegd dat hij een spoor van het kunst werk had gevonden, wat velen ook hebben beweerd. Geregeld dook het paneel terug in het nieuws op. In die mate zelfs dat sommige joernalisten reeds gewaag den van een tweede Loch Ness-affaire. In november 1971 belooft de joernalist Jos Cels dat hij de naam zou prijsgeven van diegene die momenteel het paneel in zijn bezit heeft. In novem ber 1971 schrijft de auteur van het werk "Meneer Arseen en de Rechtvaardige Rech ters" in het weekblad Knacky: "Het ontbrekend paneel van het Lam Gods zal weer te voorschijn komen. Dit verklaarde ons de man die het geheim van het Lam Gods in handen heeft. Het paneel dat ver borgen was in Sint-Baafs werd daar uit zijn schuil hoek gehaald op het ogen blik dat de Duitsers in 1941 het zo maar voor het grijpen hadden." ij Jos Cels schreef verder bi "De persoon in kwestie wiens naam wij, althans 'oorlopig, niet kunnen mee- j? leien, heeft in de voorbije i' A'eken kontakt opgenomen =e met de hoogste burgerlijke en geestelijke prominenten IT in ons land en dit met het oog op de teruggave van het gestolen paneel." Cels bleef op dat moment de naam van die man verzwijgen, maar hij j beloofde die prijs te geven indien het paneel na zes 1 maanden niet zou zijn terug- geven. Het paneel is er nog ,ljiniet en de naam evenmin. ;bl Wel zou de Antwerpse archi ve tekt en oud-voorzitter van w,de Koninklijke Kommissie dj van monumenten en Land schappen, Max Winders, v ooit verklaard hebben dat hé hij het paneel had gezien en cdat het in goede staat was. I Later zou hij evenwel deze :ee woorden ontkennen. Toch >e€zou ook Mgr. De Kesel, ts vikaris-generaal van het bis- P'dom Gent gezegd hebben dat Max Winders er alles van af cweet. De architekt is mo- V^menteel 91 jaarIndien v hij inderdaad op de hoogte eris van de plaats waar het er paneel is verborgen of aan- 5 ^duidingen in die richting kan geven, dan wordt het de an hoogste tijd. openmaken vol ontzetting kwam vertellen dat er twee panelen van het "Lam Gods" waren verdwenen. Het Lam Gods is een veelluik dat werd geschilderd door de gebroe ders Van Eyck en vermoede lijk werd opgehangen in 1423. Van Bouchaute ont dekte dat een kleine deur in de zijgevel van de katedraal op een kier stond. Hij kontro- leerde onmiddellijk alle offer blokken en tentoongestelde kunstschatten om uiteindelijk ook in de Veydtkapel te komen. Het was of zijn hart stilstond toen hij zag dat één der dubbele panelen netjes uit de hengsels was gelicht en verdwenen. De diefstal bleek met veel zorg uitgevoerd. Waarschijnlijk heeft de dief. (dieven) zich op dinsdag 10 april laten insluiten in de kerk die om zeven uur 's avonds werd gesloten. Twee gezusters zouden later aan de politie komen verklaren dat zij licht zagen branden die nachtrond halftwaalf in de sakristie. Met deze summiere gegevens als basis konden de politiemen sen aan hun werk beginnen. BRIEFWISSELING Toch zou het niet lang duren voor de dief van zich liet horen. Op dertig april ontving het bisdom een brief waarin één miljoen werd geëist als losprijs voor het paneel. De brief was getekend met de geheimzinnige hoofdletters D.U.A. Een afkorting waar van men nu nog steeds niet weet wat ze kan beduiden. Als bewijs dat de brief schrijver inderdaad de dief van het paneel was stelde hij voor het grisaille van Sint Jan terug te bezorgen zonder enige eis daaromtrent. Inder daad, op 30 mei werd in een bagagekluis van het Brussels Noordstation het tweede paneel ontdekt dank zij een ontvangstbewijs dat de onbe kende briefschrijver had ge zonden. Meteen wist men dat het hier niet om een grappen maker ging. Dat had men aanvankelijk gedacht. In de in het Frans gestelde brief werden ook duidelijk de voor waarden beschreven onder dewelke het miljoen moest worden overhandigd aan een later aan te duiden persoon. Het bedrag moest worden be taald in 90 coupures van 10.000 frank en 100 biljetten van duizend fr. De nummers ervan mochten niet genoteerd worden en elke vervolging zou moeten worden gestaakt. Indien die voorwaarden aan vaard zouden worden dan moest in de "Derniere Heure" van 14 en 15 mei een kleine aankondiging verschijnen met als tekst "In overeenstem ming met de betrokken over heid aanvaarden wij in het geheel uw voorstellen". Op 29 mei ontving het bisdom de brief met het ontvangstbewijs om Sint Jan terug te krijgen, paneel dat op de dertigste werd afgehaald. Het bisdom had toen nog geen afdoend antwoord gegeven aan de dief. Commissaris Luyster- borgh die het onderzoek leidde wou geen ruchtbaar heid geven over deze terug gave. Een Brusselse krant kreeg er echter lucht van en publiceerde het bericht. Het werd dezelfde dag nog gelo genstraft maar er was nie mand die daarin geloofde.' Deze indiskretie betekende een zware slag voor het onderzoek. De kommissaris meende te kunnen opmaken dat er iemand in de naaste omgeving van het bisdom on betrouwbaar was. Pas een vol jaar later zou door middel van de aanplakbrief de teruggave van Sint Jan worden toegege ven. Ondertussen had het bisdom kunnen bedingen dat de los prijs werd verlaagd tot 500.000 fr. Dit alles via de aankondigingen in de Brus selse konservatief-liberale krant. Het geld moest over handigd worden aan pastoor Meulepas van de Sint l auren- tiusparochie te Antwerpen. Er werd een stuk gescheurde krant aan de pastoor gegeven en hij zou dan het geld over handigen aan diegenen die met het andere deel van de gescheurde krant zich zou komen aanbieden. De per soon die het geld zou komen halen moest ongevolgd kun nen weggaan zoniet zou het paneel worden vernietigd. Het gerecht hield zich niet hele maal aan de overeenkomst. De zak met geld bevatte slechts 25.000 frank. De rest was opgevuld met kranten papier. KANS GEMIST Op 14 juni, 1934 hield een taxi halt voor de woning van de pastoor omstreeks 16 uur. De chauffeur stapte uit en overhandigde de meid van de pastoor een pakje. Even later werd ook aan hem een pakje meegegeven dat deze onmid dellijk gaf aan de klant achteraan in de wagen. De inspekteur die in de parochie de wacht hield had er geen rekening mee gehouden dat een derde persoon om het geld zou kunnen komen vragen en liet aldus een kans ontsnappen om de afperser te grijpen. Zeer snel volgde een verontwaardigde brief om trent de kleine som die in het pak zat en de negotiatics her begonnen. DEZELFDE Zowel de taxichauffeur als de man die het bagagedepot van het Noordstation bedient gaven ongeveer dezelfde be schrijving van de persoon die met hen in kontakt trad. Daaruit konkludeerde de poli tie dat het inderdaad om dezelfde persoon ging. In de brief die volgde op het Ant werps voorval werd een meer gematigde toon aangenomen. Daaruit maakte kommissaris Luysterborgh op dat de dief in grote geldnood verkeerde en weldra zijn eisen zou mil deren. Men wachtte dan ook af tot hijzelf tot nieuwe voor stellen zou komen. En dat gebeurde inderdaad in een brief van 5 juli 1934. Maar nog reageerde het bisdom niet. Op 24 juli ontving Mgr. Coppieters opnieuw een brief waarin stond dat er nog een laatste kans bestond om in verbinding te komen. Het ant woord zou moeten verschij nen in "La Derniere Heure" van 28 juli. Indien er dan niets zou verschijnen beteken de het de definitieve breuk met alle gevolgen vandien. Het bisdom bleef echter bij zijn laatste voorstel. De dief moet toen hebben begrepen dat er geen uitkomst meer was, want in een laatste po ging, op 8 en 13 september verschijnen "DUA. Recu lettre. Regrettons devoir maintenir proposition anté- rieure". (DUA. Brief ontvan gen. Betreuren vorig voorstel te moeten handhaven). Dit zou de laatste aankondiging zijn die zou verschijnen in verband met deze ophefma kende kunstdiefstal. MEN WOU BETALEN Bisschop Coppieters heeft later verteld dat hij bereid was in te gaan op één der voorstellen van de dief. Er zou een half miljoen in baar geld worden gegeven en twaalf maand na de restitutie nog eens 400.000 fr. Minister Janson weigerde echter zijn toelating daarover te geven. "On ne traite pas avec des voleurs", had hij gezegd. Daarmee was een kans voorbij om terug in het bezit te ge raken van een der grootste kunstwerken die Vlaanderen rijk is PSYCHOSE Het nieuws van de diefstal liep als een vuurtje rond Gent op die aprilochtend van 1934. Nadat de radio rond tien uur ook het nieuws had omgeroe pen was de toeloop zo groot dat zelfs het werk van het parket in de Veydtkapel werd gehinderd. Daar zij hun werk niet konden verrichten gingen de mensen van het parket weg en lieten eventuele sporen achter om door de nieuwsgie rigen te laten vernietigen. Het bisdom werd bestormd met brieven en telefoons over mensen die iemand gezien hadden met het paneel onder de arm. Er heerste een ware psychose. Anderen profiteer den ervan om zich uit te geven voor de dief van het paneel. Zo was er een oud strijder die er niet voor terug deinsde te eisen dat men alle grootwarenhuizen zou slui ten, de nijverheidstaks met de helft verminderen, de volle dige tweetaligheid van het land invoeren en meer werk lozensteun uit te keren, zo niet zou hij het paneel vernie tigen. Er waren ook twee gele briefkaarten met als enige tekst "Het schilderij is reeds over de Duitse grens. Gerech tigheid is nu geschied". Gete kend Het Dietsch Studen tengenootschap. Ook de poli tie meende dat het paneel over de grens werd gebracht. Het paneel was trouwens al eens in Duitsland geweest. In 1816 had een weinig kunst minnend vikaris-generaal enkele panelen verkocht aan een handelaar die er een jaar later 100.000 frank zou voor krijgen van een Keulse verza melaar. Hij had er amper 6.000 frank voor betaald. Toen dezes bezit werd geveild kwamen zes panelen in han den van de koning van Prui sen. In 1861 kon de Belgische regering er twee van terug kopen. Maar toen de Duitsers in 1914 Gent veroverden gin gen zij direkt op zoek naar de triptiek. Gelukkig had een kunstminnend Gentenaar alles verborgen in een dubbele wand van zijn huis. Door de herstelbetalingen na de oorlog kwamen de panelen terug naar België. Bij K.B. kreeg de Sint-Baafskathedraal het vol ledig werk opnieuw in bewa ring. Vandaag nog vraagt men zich af wie er nu de eigenaar is de kerk of de staat. Ook de Duitsers hadden later nog belangstelling voor het Lam Gods. In 1941 zouden zij de hele Sint Baafskathedraal on dersteboven halen om het ver dwenen paneel terug te vin den en het volledig werk als geschenk van het Vlaamse volk aan de fuhrer te kunnen overhandigen. Daarover meer in een der volgende afleverin gen. Volgende week "Arsène Goedertier".

Digitaal krantenarchief - Stadsarchief Aalst

De Voorpost | 1974 | | pagina 5