Het lijkt wel of de dief tijdens het onderzoek werd beschermd
Zoeken naar De Rechtvaardige Rechters
Rechtvaardige
Rechters blijven
spoorloos
5
Drie maanden nadat op de Vlasmarkt te Dendermonde de vermoedelijke dief van twee panelen
van het Lam Gods overleed werd voor het eerst ruchtbaarheid gegeven aan die ongelooflijke
kunstdiefstal die daarna gedurende jaren niet alleen Vlaanderen maar de ganse wereld zou in zijn
ban houden. Speciaal in de omgeving van Gent, Wetteren en Dendermonde werd en wordt de
zaak met de grootste aandacht gevolgd. Arseen Goedertier, die op zijn sterfbed bekende te weten
waar het paneel zich bevond, was immers woonachtig te Wetteren en gedurende een zekere tijd
hulpkoster van de Sint-Baafskathedraal te Gent
Op 11 maart 1935 afficheerde prokureurdes Konings F. De Heem op de Gentse muren een tekst
die heel wat opzien zou baren. Hij riep al de burgers van het land op om te helpen aan de
opsporing van "De Rechtvaardige Rechters" het paneel dat samen met dat van Sint Jan de Doper
in de nacht van 10 op 11 april 1934 in de Sint-Baafskathedraal ontvreemd werd.
De prokureur deelde mee dat de dader van de diefstal van Belgische nationaliteit was en onlangs
overleed. Hij zou echter het geheim van de diefstal in zijn dood hebben meegenomen. Sint-Jan de
Doper was inmiddels teruggevonden, doch de kerkfabriek van Sint Baafs loofde een premie uit
van 25.000 fr aan diegenen die de gerechtelijke diensten of de geestelijken van voormelde kerk
inlichtingen konden verschaffen die zouden leiden tot de ontdekking van het vermiste paneel.
Het parket was ervan overtuigd dat het paneel niet was vernietigd en dat het verborgen was te
Gfent of omgeving. Ondanks een lijvig dossier dat drie jaar later werd gesloten is men nooit tot
een ophejdering kunnen komen. Het staat nu zelfs zover dat niemand nog met zekerheid kan
beweren dat Arseen Goedertier, die volgens zijn eigen zeggen wel wist waar het paneel was, in
feite ook de dief ervan was.
De Gentse politie stond voor
een volslagen raadsel toen
Oskar Van Bouchaute, kerk
bediende, die op 11 april
1934 de kerk moest komen
Dit jaar is het veertig jaar
geleden dat het paneel "De
Rechtvaardige Rechters" uit
de polyptiek "Het Lam
Gods" van de gebroeders
Van Eyck gestolen werd uit
de Veydtkapel in de Gentse
Sint-Baafskathedraal. Gedu
rende die veertig jaar heeft
yiemand ook maar de bewij
zen op tafel gelegd dat hij
een spoor van het kunst
werk had gevonden, wat
velen ook hebben beweerd.
Geregeld dook het paneel
terug in het nieuws op. In
die mate zelfs dat sommige
joernalisten reeds gewaag
den van een tweede Loch
Ness-affaire. In november
1971 belooft de joernalist
Jos Cels dat hij de naam zou
prijsgeven van diegene die
momenteel het paneel in
zijn bezit heeft. In novem
ber 1971 schrijft de auteur
van het werk "Meneer Arseen
en de Rechtvaardige Rech
ters" in het weekblad
Knacky: "Het ontbrekend
paneel van het Lam Gods
zal weer te voorschijn
komen. Dit verklaarde ons
de man die het geheim van
het Lam Gods in handen
heeft. Het paneel dat ver
borgen was in Sint-Baafs
werd daar uit zijn schuil
hoek gehaald op het ogen
blik dat de Duitsers in 1941
het zo maar voor het grijpen
hadden."
ij Jos Cels schreef verder
bi "De persoon in kwestie
wiens naam wij, althans
'oorlopig, niet kunnen mee-
j? leien, heeft in de voorbije
i' A'eken kontakt opgenomen
=e met de hoogste burgerlijke
en geestelijke prominenten
IT in ons land en dit met het
oog op de teruggave van het
gestolen paneel." Cels bleef
op dat moment de naam van
die man verzwijgen, maar hij
j beloofde die prijs te geven
indien het paneel na zes
1 maanden niet zou zijn terug-
geven. Het paneel is er nog
,ljiniet en de naam evenmin.
;bl Wel zou de Antwerpse archi
ve tekt en oud-voorzitter van
w,de Koninklijke Kommissie
dj van monumenten en Land
schappen, Max Winders,
v ooit verklaard hebben dat
hé hij het paneel had gezien en
cdat het in goede staat was.
I Later zou hij evenwel deze
:ee woorden ontkennen. Toch
>e€zou ook Mgr. De Kesel,
ts vikaris-generaal van het bis-
P'dom Gent gezegd hebben dat
Max Winders er alles van af
cweet. De architekt is mo-
V^menteel 91 jaarIndien
v hij inderdaad op de hoogte
eris van de plaats waar het
er paneel is verborgen of aan-
5 ^duidingen in die richting
kan geven, dan wordt het de
an hoogste tijd.
openmaken vol ontzetting
kwam vertellen dat er twee
panelen van het "Lam Gods"
waren verdwenen. Het Lam
Gods is een veelluik dat werd
geschilderd door de gebroe
ders Van Eyck en vermoede
lijk werd opgehangen in
1423. Van Bouchaute ont
dekte dat een kleine deur in
de zijgevel van de katedraal
op een kier stond. Hij kontro-
leerde onmiddellijk alle offer
blokken en tentoongestelde
kunstschatten om uiteindelijk
ook in de Veydtkapel te
komen. Het was of zijn hart
stilstond toen hij zag dat één
der dubbele panelen netjes uit
de hengsels was gelicht en
verdwenen. De diefstal bleek
met veel zorg uitgevoerd.
Waarschijnlijk heeft de dief.
(dieven) zich op dinsdag 10
april laten insluiten in de kerk
die om zeven uur 's avonds
werd gesloten. Twee gezusters
zouden later aan de politie
komen verklaren dat zij licht
zagen branden die nachtrond
halftwaalf in de sakristie. Met
deze summiere gegevens als
basis konden de politiemen
sen aan hun werk beginnen.
BRIEFWISSELING
Toch zou het niet lang duren
voor de dief van zich liet
horen. Op dertig april ontving
het bisdom een brief waarin
één miljoen werd geëist als
losprijs voor het paneel. De
brief was getekend met de
geheimzinnige hoofdletters
D.U.A. Een afkorting waar
van men nu nog steeds niet
weet wat ze kan beduiden.
Als bewijs dat de brief
schrijver inderdaad de dief
van het paneel was stelde hij
voor het grisaille van Sint Jan
terug te bezorgen zonder
enige eis daaromtrent. Inder
daad, op 30 mei werd in een
bagagekluis van het Brussels
Noordstation het tweede
paneel ontdekt dank zij een
ontvangstbewijs dat de onbe
kende briefschrijver had ge
zonden. Meteen wist men dat
het hier niet om een grappen
maker ging. Dat had men
aanvankelijk gedacht. In de in
het Frans gestelde brief
werden ook duidelijk de voor
waarden beschreven onder
dewelke het miljoen moest
worden overhandigd aan een
later aan te duiden persoon.
Het bedrag moest worden be
taald in 90 coupures van
10.000 frank en 100 biljetten
van duizend fr. De nummers
ervan mochten niet genoteerd
worden en elke vervolging
zou moeten worden gestaakt.
Indien die voorwaarden aan
vaard zouden worden dan
moest in de "Derniere Heure"
van 14 en 15 mei een kleine
aankondiging verschijnen met
als tekst "In overeenstem
ming met de betrokken over
heid aanvaarden wij in het
geheel uw voorstellen". Op
29 mei ontving het bisdom de
brief met het ontvangstbewijs
om Sint Jan terug te krijgen,
paneel dat op de dertigste
werd afgehaald. Het bisdom
had toen nog geen afdoend
antwoord gegeven aan de
dief. Commissaris Luyster-
borgh die het onderzoek
leidde wou geen ruchtbaar
heid geven over deze terug
gave. Een Brusselse krant
kreeg er echter lucht van en
publiceerde het bericht. Het
werd dezelfde dag nog gelo
genstraft maar er was nie
mand die daarin geloofde.'
Deze indiskretie betekende
een zware slag voor het
onderzoek. De kommissaris
meende te kunnen opmaken
dat er iemand in de naaste
omgeving van het bisdom on
betrouwbaar was. Pas een vol
jaar later zou door middel van
de aanplakbrief de teruggave
van Sint Jan worden toegege
ven.
Ondertussen had het bisdom
kunnen bedingen dat de los
prijs werd verlaagd tot
500.000 fr. Dit alles via de
aankondigingen in de Brus
selse konservatief-liberale
krant. Het geld moest over
handigd worden aan pastoor
Meulepas van de Sint l auren-
tiusparochie te Antwerpen.
Er werd een stuk gescheurde
krant aan de pastoor gegeven
en hij zou dan het geld over
handigen aan diegenen die
met het andere deel van de
gescheurde krant zich zou
komen aanbieden. De per
soon die het geld zou komen
halen moest ongevolgd kun
nen weggaan zoniet zou het
paneel worden vernietigd. Het
gerecht hield zich niet hele
maal aan de overeenkomst.
De zak met geld bevatte
slechts 25.000 frank. De rest
was opgevuld met kranten
papier.
KANS GEMIST
Op 14 juni, 1934 hield een
taxi halt voor de woning van
de pastoor omstreeks 16 uur.
De chauffeur stapte uit en
overhandigde de meid van de
pastoor een pakje. Even later
werd ook aan hem een pakje
meegegeven dat deze onmid
dellijk gaf aan de klant
achteraan in de wagen. De
inspekteur die in de parochie
de wacht hield had er geen
rekening mee gehouden dat
een derde persoon om het
geld zou kunnen komen
vragen en liet aldus een kans
ontsnappen om de afperser te
grijpen. Zeer snel volgde een
verontwaardigde brief om
trent de kleine som die in het
pak zat en de negotiatics her
begonnen.
DEZELFDE
Zowel de taxichauffeur als de
man die het bagagedepot van
het Noordstation bedient
gaven ongeveer dezelfde be
schrijving van de persoon die
met hen in kontakt trad.
Daaruit konkludeerde de poli
tie dat het inderdaad om
dezelfde persoon ging. In de
brief die volgde op het Ant
werps voorval werd een meer
gematigde toon aangenomen.
Daaruit maakte kommissaris
Luysterborgh op dat de dief
in grote geldnood verkeerde
en weldra zijn eisen zou mil
deren. Men wachtte dan ook
af tot hijzelf tot nieuwe voor
stellen zou komen. En dat
gebeurde inderdaad in een
brief van 5 juli 1934. Maar
nog reageerde het bisdom
niet. Op 24 juli ontving Mgr.
Coppieters opnieuw een brief
waarin stond dat er nog een
laatste kans bestond om in
verbinding te komen. Het ant
woord zou moeten verschij
nen in "La Derniere Heure"
van 28 juli. Indien er dan
niets zou verschijnen beteken
de het de definitieve breuk
met alle gevolgen vandien.
Het bisdom bleef echter bij
zijn laatste voorstel. De dief
moet toen hebben begrepen
dat er geen uitkomst meer
was, want in een laatste po
ging, op 8 en 13 september
verschijnen "DUA. Recu
lettre. Regrettons devoir
maintenir proposition anté-
rieure". (DUA. Brief ontvan
gen. Betreuren vorig voorstel
te moeten handhaven). Dit
zou de laatste aankondiging
zijn die zou verschijnen in
verband met deze ophefma
kende kunstdiefstal.
MEN WOU BETALEN
Bisschop Coppieters heeft
later verteld dat hij bereid
was in te gaan op één der
voorstellen van de dief. Er
zou een half miljoen in baar
geld worden gegeven en
twaalf maand na de restitutie
nog eens 400.000 fr. Minister
Janson weigerde echter zijn
toelating daarover te geven.
"On ne traite pas avec des
voleurs", had hij gezegd.
Daarmee was een kans voorbij
om terug in het bezit te ge
raken van een der grootste
kunstwerken die Vlaanderen
rijk is
PSYCHOSE
Het nieuws van de diefstal
liep als een vuurtje rond Gent
op die aprilochtend van 1934.
Nadat de radio rond tien uur
ook het nieuws had omgeroe
pen was de toeloop zo groot
dat zelfs het werk van het
parket in de Veydtkapel werd
gehinderd. Daar zij hun werk
niet konden verrichten gingen
de mensen van het parket weg
en lieten eventuele sporen
achter om door de nieuwsgie
rigen te laten vernietigen. Het
bisdom werd bestormd met
brieven en telefoons over
mensen die iemand gezien
hadden met het paneel onder
de arm. Er heerste een ware
psychose. Anderen profiteer
den ervan om zich uit te
geven voor de dief van het
paneel. Zo was er een oud
strijder die er niet voor terug
deinsde te eisen dat men alle
grootwarenhuizen zou slui
ten, de nijverheidstaks met de
helft verminderen, de volle
dige tweetaligheid van het
land invoeren en meer werk
lozensteun uit te keren, zo
niet zou hij het paneel vernie
tigen. Er waren ook twee gele
briefkaarten met als enige
tekst "Het schilderij is reeds
over de Duitse grens. Gerech
tigheid is nu geschied". Gete
kend Het Dietsch Studen
tengenootschap. Ook de poli
tie meende dat het paneel
over de grens werd gebracht.
Het paneel was trouwens al
eens in Duitsland geweest. In
1816 had een weinig kunst
minnend vikaris-generaal
enkele panelen verkocht aan
een handelaar die er een jaar
later 100.000 frank zou voor
krijgen van een Keulse verza
melaar. Hij had er amper
6.000 frank voor betaald.
Toen dezes bezit werd geveild
kwamen zes panelen in han
den van de koning van Prui
sen. In 1861 kon de Belgische
regering er twee van terug
kopen. Maar toen de Duitsers
in 1914 Gent veroverden gin
gen zij direkt op zoek naar de
triptiek. Gelukkig had een
kunstminnend Gentenaar
alles verborgen in een dubbele
wand van zijn huis. Door de
herstelbetalingen na de oorlog
kwamen de panelen terug
naar België. Bij K.B. kreeg de
Sint-Baafskathedraal het vol
ledig werk opnieuw in bewa
ring. Vandaag nog vraagt men
zich af wie er nu de eigenaar
is de kerk of de staat. Ook
de Duitsers hadden later nog
belangstelling voor het Lam
Gods. In 1941 zouden zij de
hele Sint Baafskathedraal on
dersteboven halen om het ver
dwenen paneel terug te vin
den en het volledig werk als
geschenk van het Vlaamse
volk aan de fuhrer te kunnen
overhandigen. Daarover meer
in een der volgende afleverin
gen.
Volgende week "Arsène
Goedertier".