kalvereifQf
:al alleefec
In de huidigetijd hebben «bedevaarten» veel aan hun belang verloren en zijn plaatselijk
georganiseerde bedevaarten vaak verworden tot een karikatuur van wat een bedevaart
vroeger was. Het is vaak eens een aangename door-de-weekse uitstap, in een gezellige
konfortabele bus met kassettespeler, naar een of ander bedevaartsoord waar, in versneld
tempo, de religieuse plechtigheden worden afgehandeld, waar eens lekker wordt gegeten,
w?ar men voor de kinderen allerlei fraais en moois meebrengt en die dan in de namiddag
wordt gekombineerd met een bezoek aan een of andere toeristische merkwaardigheid, een
vijver, een speeltuin, een vliegveld en noem maar op om 's avonds dan bij de thuisreis te
belanden in een of andere ouderwetse of hypermoderne danstent.
Als uitstapje niet te versmaden; als «bedevaart» nogal ongeloofwaardig.
WAT WAS EEN
BEDEVAART?
Bedevaarten waren indivi
duele of meestal kollektief
ondernomen min of meer
verre trektochten (trekken
plus in het Duits «wallen»
vanwaar de naam «Wall-
fahrt») naar druk bezochte
heiligdommen waar het we
melt van vreemden (in 't La
tijn «peregrini» vanwaar het
Franse «pélérin» of het Ne
derlandse «pelgrim») om, al
biddende, zonden uit te
boeten of gunsten of gene
zing af te smeken (vandaar
«bedevaarten»). Grote be
devaartplaatsen waren en
zijn nog altijd zeer talrijk.
Een konkreet aanknopings
punt, een relikwie, een ver
blijfplaats, een tempel,
trekken de eenvoudige ge
lovige immers meer aan dan
een metafysische godheid,
profeet of heilige.
komst uit moeilijkheden na
komelingenschap maar ook
opbouwing in het geloof en
in het besef gestaan te heb
ben op de heilige plaatsen
.en aan de heilige handelin
gen te hebben deelgeno
men. De pelgrim aanvaardt
vaak zijn tocht te doen "in
bijzondere voorwaardenhij
moet een. bepaalde wijze
van gaan volgen, hij moet
enkel van aalmoezen leven
en dergelijke meer.
BIJ DE ORTHODOXEN:
In het orthodoxe Rusland
heeft het bedevaartwezen
een zeer hoge vlucht geno
men met bedevaarten bvb
naar het Holenklooster bij
Kiew, naar het Drievuldig
heidsklooster bij Moskou,
naar het klooster van So-
lowki in de Witte Zee en
naar de vele als wonder
doend beschouwde Maria-
Ikonen.
ren ook de bedevaarten. Dit
zoeken naar bovenaardse
waarden speelt een derge
lijk grote rol dat bvb. Lour-
des, Benares en Kairoean
groter en langduriger aan
trekkingskracht uitoefen
den dan goudsteden als
Dawson en Coolgardie.
In het algemeen liggen
godsdienstige gebeurtenis
sen aan het ontstaan van
bedevaartplaatsen ten
grondslag. Zo wordt de
berg Arafa bij Mekka een
hoogtepunt van de Moha-
medaanse bedevaart, be
schouwd als de plek waar
Adam en Eva elkaar na de
verdrijving uit het Aards Pa
radijs terug hebben ont
moet.
Soms zijn het heilige over
blijfsels die de mens aan
trekken zoals bvb. de tand
van Bouddha op het eiland
Ceylon.
Vooral relikwieën brachten
dienst doen.
Vanzelfsprekend heeft de
toeloop van pelgrims de ho
telindustrie in belangrijke
mate bevorderd. Bedevaart
plaatsen hebben meestal
een gespecialiseerde han
del en zelfs industrie in re
ligieuse artikelen en souve
nirs. Dikwijls waren het de
eerste plaatsen waar de ge
sloten ekonomie 'werd op
gegeven, waar ekono-
mische vooruitgang werd
geboekt en waar nieuwe
ideeën groeiden en werden
uitgewisseld.
Bedevaartsteden hebben
ook een belangrijke rol ge
speeld bij de verbrefdingvan
kunststijlen en de litera
tuur: zo vindt men Ro-
maans-Byzantijnse koepel
kerken langs de reisroutes
naar Santiago de Com-
postela. Ook de versprei
ding en verrijking van de
legenden over Karei de Gro
te en over Roelant zijn door
de pelgrims in de hand ge
werkt.
BOETEBEDEVAARTEN:
In de Middeleeuwen legden
de rechtbanken, zo kerkelij
ke als burgelijke, regelma
tig bedevaarten op als straf
voor bedreven misdrijven.
Naargelang de «zwaarte»
De basiliek te Lourdes
REEDS IN DE OUDHEID!
Reeds bij de Grieken waren
de drukst bezochte orakel
plaatsen Delphi, Epidauros
en Dodona. In Egypte was
het de tempel van Amon bij
de Siwah-oase die, niette
genstaande zijn ligging
middenin de woestijn, zeer
veel pelgrims trok. In Syrië
was de beroemdste tempel
die van Atargatis te Hiëra-
polis en in India werd Bena
res het meest bezocht om
dat Sjiva er zou hebben ge
woond. Niets zou echter de
pelgrimsstad bij uitstek,
Mekka, kunnen evenaren.
IN HETKRISTENDOM
In het kristendom vindt de
bedevaart haar oorsprong in
de gekoncentreerde aan
dacht voor Kristus'mens-
heid in de grote kristolo-
gische strijd in de Oosterse
Kerk, die leidde tot een be
zoek aan de heilige plaatsen
van zijn geboortedorp, le
ven, lijden en sterven in Pa
lestina, speciaal dan het
Heilig Graf.
Daarbij waren dan betrok
ken de plaatsen van de oud
en nieuwtestamentische
heiligen. Spontaan groei
den hieruit in het Oosten de
bedevaarten naar de graven
van Simon de Styliet in de
Syrische woestijn, van Me-
nas in Egypte, van Babylas
in Antiochië en in het Wes
ten naar de graven van Pe
trus en Paulus en de kata-
komben in Rome, van Jaco
bus in Santiago de Com-
postela, van Cyprianus te
Carthago, van Felixde Nola,
van Martinis in Tours.
Talrijk zijn ook de Maria-be-
devaartplaatsen die steunen
op historische of legenda-
'ische gebeurtenissen. Men
zoekt immers in de bede-
/aartoorden al wat de mens
gaarne bezit: genezing, uit-
NA DE HERVORMING
Na de Hervorming waren de
bedevaarten minder in trek
doch in de 19e eeuw en 20e
eeuw leefden ze terug op.
In onze huidige tijd zijn gro
te kristelijke bedevaart
plaatsen Altötting in Ober-
bayern, Lourdes aan de voet
van de Pyreneeën, Fatima
in Portugal, Loreto in Italië,
La Salette in de Franse Al
pen, Lisieux op de weg naar
Bretagne of Normandie,
Chartres op een 80 km van
Paris, Rocamadour in Zuid-
Frankrijk, Mariazell in
Steiermark (Oostenrijk), Ke-
velaer in het Rijnland en
Trier eveneens in West-
Duitsland waar de H. Rok
wordt bewaard. Eveneens
Czestochowa in Polen, Ein-
diedeln in Zwitserland en
Echternach in het Groot-
Hertogdom.
België heeft een ontelbaar
groot aantal bedevaart
plaatsen maar de voor
naamste zijn dan toch Hal
le, Brugge, Scherpenheu-
vel, Oostakker, Banneux en
Beauraing terwijl in Neder
land primeren Amsterdam
(Stille Omgang), Brielle (de
martelaren van Gorcum),
Dokkum met de H. Bonifa-
cius en Maastricht met de
H. Servatius.
BEDEVAARTEN AANLOOP
TOT TOERISME?
Er wordt wel eens beweerd
dat de godsdienst een, der
faktoren is die de mensen er
toe aanzette een vaste
woonplaats te kiezen. An
derzijds is zeker dat de reli
gie aanleiding gaf tot reizen
en trekken. Men trok er bvb.
op uit om de heilige oorden
te vinden waar de zon op
kwam of onderging; men
zocht het Beloofde Land of
het Verloren Paradijs.
Tot deze soort reizen beho-
de mensen tot de bede
vaart. Daarom trachtten pel
grimsplaatsen zoveel moge
lijk van deze kostbare res
ten in hun bezit te krijgen.
Zo werd de schatkamer van
Saint-Sernin te Toulouse
met haar enorm aantal re
likwieën een der drukst be
zochte rustpunten op de
weg naar Compostela.
Zelfs zou kunnen gezegd
worden dat het toerisme
met deze bedevaarten een
aanvang nam.
Vaak hebben de bedevaart
plaatsen een bijzondere
geografische ligging. Zo
zijn er bedevaarten met
bronnen of met heilige ber
gen zoals in Japan de 3776
m hoge Foedjijama, of in
een moeilijk te bereiken
omgeving wat dê zaak nog
aantrekkelijker maakte en
het imago van de bedevaart
plaats verhoogde. Sommige
waren zelfs quasi onge
naakbaar zoals de oase van
Jupiter Amon, 600 km wes
telijk van de Nijl midden in
de woestijn of de abdij van
Mont Saint Michel op een
steile rots in de zee ge
bouwd, omgeven door drijf
zand.
BEDEVAARTPLAATSEN
Door de toeloop van de ge
lovigen ontstonden in de
heiligdommen allerlei ge
bouwen. Een bedevaart
plaats krijgt immers dra een
eigen stedelijk karakter met
als middelpunt het heilig
dom zelf en eromheen pro
cessiepleinen en -lanen.
Soms is een plaats slechts
gedurende beperkte tijd een
bedevaartsoord. Bij Almon
te in Zuid-Andalousië bvb.
waar O.L.V. van Rocio
wordt vereerd staan een
honderdtal strohutten rond
de heilige plek die alleen
gedurende de pinksterweek
van het misdrijf moest de
boeteling, te voet, naar een
ver of minder ver gelegen
heiligdom beewegen, er
biechten en offeren. Voor
de grote gevallen kwamen
Rome, Milaan of Com
postela in aanmerking;
voor minder erge zaken
koos men korterbijgelegen
plaatsen.
Zo trok Reinaert uit «het
soete Lant van Waes», al
hoewel einde 12e eeuw door
de koning vrijgesproken
toch, uit eigen beweging o
zo berouwvol en devoot, ter
uitboeting van zijn zonden
en ter kwijtschelding van
zijn kerkelijke banvloek in
«pelgrimage» over Rome
naar het Heilig Land. Het
«korrektieboek» van Den-
dermonde somt, in het be
girt der 15e eeuw, een hon
derdtal «pelgrimagiën» op,
verdeeld óver de vier wind
streken, veraf en dichterbij,
die aan veroordeelden als
boetetocht werden opge
legd.
Het is wel frappant hoe in
onze streken, buiten de drie
voornoemde «grote» bede
vaartplaatsen, de andere
bepaald werden door hun
geografische ligging en
vooral ook door bestaande
handelsrelaties. In het
Graafschap Vlaanderen
waar in de Middeleeuwen
een intense handel bestond
met de Baltische landen,
o.a. dank zij de haven van
Brugge, komen in de straf
registers verschillende
plaatsen voor gelegen aan
de Oostzee, van Lübeck tot
Riga. n
In Brabant leken deze plaat
sen eerder onbekend en wa
ren de heiligdommen in de
Rijnstreek, van Aachen tot
Basel, meer gebruikelijk.
In bepaalde gevallen leek
het ook mogelijk deze boe
tetocht af te kopen tegen
een te offeren waarde.
Op de tarieflijsten van de
steden Gent, Aalst en Den-
dermonde komt bvb. de O.
L.V. in de Dom van Lübeck
voor waar de redemptie (ver
lossing) zes pond «parisis»,
d.i. de helft van een Rome
bedevaart en één pond meer
dan de pelgrimage naar O.
L.V. van Roe Amadour, de
traditionele boetetocht zo
in Vlaanderen als in Bra
bant, Zeeland, het Land van
Loon, Luik, Henegouwen
en Artois bedroeg.
Bij zijn terugkeer moest de
boeteling dan aan de recht
bank het bewijs leveren dat
hij zelf, binnen de vastge
stelde termijn, zijn bede
vaart had volbracht.
Een zeer oud en belangrijk
bewijs daarvan is in 1360 in
het «Zoundinc Bouc» te
Gent ingeschreven. Jan Ra-
bau. die een priester had
gestoken, werd naar de of-
ficiaal van Doornik gezon
den om absolutie te krijgen
en moest daarna op boete
tocht naar Lübeck. Binnen
de 8 dagen na zijn thuis
komst moest hij aan de
schepen van zijn stad «de
hand leghen ende sweeren»
en «bringhen goede lettren
dat hy de voorseide pelgri-
magie selve in properen
persone ghedaen heeft, om-
me dese saeke ende omme
gheene andre».
In die bedevaartplaatsen
verkocht men dan kleine
metalen plaatjes, voorzien
van één of twee ogen of van
een omplooibare pin, om ze
op hoed, mantel of reiszak
te kunnen vasthechten. De
ze bedevaart- of pelgrim
Teeckenen» noemde men
«vestelkens». Ze waren in
tin, lood of zilver, soms
zelfs verguld, meestal ge
goten, nu en dan ook ge
stempeld.
Dergelijke «bibelots» waren
tot aan de geuzentijd nog te
verkrijgen te Dudzele.
BEDEVAARTEN EN
FOLKLORE:
Aanleiding tot het aanroe
pen tegen een bepaalde
ziekte kunnen o.a. zijn bij
zonderheden uit het leven,
varrde marteling, de wijze
van afbeelding, de naam
van de heilige of zelfs de
plaats waar de heilige wordt
vereerd
Zo wordt de H.Apollonia
aangeroepen tegen tandpijn
De grot van Mijlbeek (el)
14 - 22-10-76 -De-Voorpost
Lede met de «Nood Gods»,
Mere met de «Ommegang»,
H. Graf te Jeruzalem
daar beulen haar de tanden
uitrukten en de H.Antonius
de Eremiet, afgebeelcf met
een zwijn, tegen varkens
ziekten. De H. Roza wordt
aangeroepen tegen «de
roos» en ook, wegens de
toponiem, gebeurt dit te
Roozebeke. In Haren bede
vaart men tegen «de haar
worm» en in Wijnegem te
gen «de wijnpokken».
Omgekeerd worden bepaal
de ziekten genoemd naar de
heilige die ertegen wordt
aangeroepen. Zo het «Sint-
Antoniusvuur» voor var
kensziekten, het «Sint-Ka-
tarina-Wiel» voor ringworm
en sint-Markoen als «ko
ningszeer».
HOE BEDEVAARTEN?
'Uiteraard kan men zulks op
zeer veel verschillende ma
nieren doen en hier lopen
de gebruikers dan ook lo
kaal en regionaal fel uiteen.
Zo kan men beloven
«blootvoets» naar Halle te
trekken en «voor het meege
brachte bedevaartvaantje 's
morgens en 's avonds 1e
leesen», of men kan het
doen op de knieën in «een
lange processie mannen en
vrouwen, rond de kerk krui
pende op hun- knieën met
op hun hoofd gewijde bede
vaartvaantjes».
Meestal trekt men drie maal
rond het beeld of rond de
kerk en vaak is er ook nog
een kleine of grotere omme
gang te doen. Zo vinden we
in Opwijk de St.-Paulus-
weg, in Mazenzele de St.-
Pietersweg, in Baardegem
de Margrieteweg met vele
kapellen en in Liedekerke,
waar men voor de H.Corne
lls bidt tegen de stuipen en
voor de H.Ursula tegen het
schreien van kinderen de
«Muilenweg» met drie grote
en vele kleine kapellen.
Vaak komt er ook «aanra
ken» bij te pas, aanraken
dan van een beeld of een
relikwieschrijn, als bvb te
Halle, te Leerbeek en
Grimbergen. In Puurs-Ka^'2'
fort bij O.L.V. ten Traa
wrijft men om oogziekten
genezen met de mantel
het beeld in de ogen.
Uiteraard komt er ook
«offeren» bij. Voor 1914
ferden men nog veel in
tura als graan, boter,
de kippen,
biggen, veulens,
Nu worden meestal
kransen en geld geofferjiel
doch voor genezing van di
«nagelziekte» offert men t|__
Tielrode nog nagels en ti
De Klinge rozen tegen
«bloem op de ogen». Ex-*
to's worden geplaatst ui
dankbaarheid na bekomefct
van een genezing.
/ar
«GEWIJD» MEEBRENGEN^
Van bedevaarten past hffre
vaak iets «gewijd» mee t
brengen als bvb. gewijd wa
ter, gewijd brood, gewijd
olie, gewijde medailles, ga
wijde prentjes, gewijde pa
ternosters, gewijde bede
vaartvaantjes.
Op vele bedevaartplaatse
komt het water uit een bro
bij de kerk of de kapel.
St.-Pieters-Jette en te O.
V.-Lombeek wordt gewijd
wijn meegegeven en te A
fligem, Edingen en Oudi
naken wijdt men zout om t
mengen in het voedsel d<
dieren.
Te Mollem, Bollebeel
wordt haver gewijd di
eensdeels zal dienen or
met het zaaigraan te mer
gen en anderzijds als paai
denvoeder.
M ARIA-BEDEVAARTEN
«Waar men gaat lang
Vlaamse wegen...» indacf
tig komt men overal aan be
devaartplaatsen toegewiji
aan de H.Maagd. In Nedei
land o.m. de «Zoete Liev
Vrouw» van Den Bosch, O
L.V. ter Nood te Heiloo
«Maria van Sevenwouden
te Bolsward, «Us Ljeaffrou
te hemelum in Friesland ei
de «Ster der Zee» te Maas
tricht.
Een kleine greep uit de lan
ge Jjjst bedevaartplaatse
van O.L.V. in onze gewes
ten leidt ons o.a. naar Ach>
in Limburg, Asse met d
Morettekapel, Oudeger
met de Lambroekkape
Berlare met de Bareldonck
kapel, Burst met de kapi
van O.L.V. van 7 weeën,
Edelare met «de kerselaan
Erembodegem met O.L.V
ter Muren, Groot-Bijgaai
den met O.L.V van Schei
penheuvel, Gijzegem me
de Boskapel alsook Bug
genhout, Hal met «de We£
om», Hekelgem met Kluis
kapel en Affligem, Herdei
sem met O.L.V. ten Rooze
Kerksken met O.L.V. te
Nood, Lebbeke met d
Troosteres der bedrukten