RECHTVAARDIGE RECHTERS
HAHGEH AL 25 JAAR
IN SINT-BAAFS
Honderdduizenden kunstliefhebbers voor schut gezet....
Een kerkbediende loont de plaats waaruit het paneel zorgvuldig werd gelicht (Le Patriote Hipst re 22.4.341
Wat het bisdom Gent bezield heeft om gedurende 25 jaar de hele wereld in het ootje te nemen met het
simpele kaartje «kopij» onderaan links het paneel van de Rechtvaardige Rechters in de Veydtkapel te
Gent, kunnen wij niet bevroeden. Wel zijn we ervan overtuigd dat het geen kopij is die daar hangt, maar
wel het ORIGINEEL, weliswaar gedeeltelijk overschilderd, maar niettemin het oorspronkelijke werk van
de gebroeders Van Eyck. In een andere bijdrage vindt u de geschiedenis van de diefstal en de
evenementen die erop volgden met ais centraal tema dat Goedertier waarschijnlijk niet de dief van het
paneel was, maar wel de bemiddelaar in de onderhandelingen met het bisdom.
vaardbare uitleg te geven.
Hypothesen zijn er genoeg.
Maar één ding is vrijwel ze
ker. Het paneel is maar een
betrekkelijk korte tijd weg
geweest.
HET ECHTE
De aanduidingen op de ko
pij zelf, de omstandigheden
waarin zij werd gemaakt, de
nalatigheden bij het onder
zoek omtrent de diefstal, de
weigerachtigheid en angst
valligheid van het bisdom
als men te veel inlichtingen
wil over het paneel, de acn-
terdocht bij een al te gron
dig bezoek aan de Veydtka
pel in Gent, een achter
docht die ook wij mochten
ondervinden, de geheimzin
nige omstandigheden van
de roof zelf, dat alles wijst
erop dat er met de hele af
faire iets niet pluis is. Wat
er juist niet klopt is alleen
maar te achterhalen als men
het volledige verhaal van
achtergronden en invloeden
kent die op het ogenblik van
de diefstal zelf hebben ge
speeld. Sommigen beweren
zelfs dat het bisdom vooraf
van de diefstal op de hoogte
was en de dief de vrije hand
heeft gegeven om zijn slag
te slaan. Nadien had men
dan alle denkbare moeite
om aan het geval een aan-
WAAROM
Over het waarom van de
diefstal blijven nog vele teo-
rieén overeind. Werd het pa
neel geroofd door een be
kende van het bisdom om
financiële redenen - zoals
bijvoorbeeld Goedertier - of
waren er heel andere motie
ven die iemand konden aan
zetten om voor het paneel
een losgeld te eisen. Som
migen houden het nog
steeds bij de opvatting dat
het losgeld moest dienen
om de kieskampanje van de
Katholieke Volkpartij te be
talen. In die periode zouden
immers verkiezingen plaats
vinden en de KVP had af te
rekenen met steeds
groeiende extreme partijen
die vooral uit haar rangen
rekruteerden.
In elke geval werden de
Rechtvaardige Rechters te
ruggegeven, nog voor de
tweede wereldoorlog, als
we Mgr. De Kesel mogen
geloven, want die beweert
dat het in veiligheid werd
gebracht voor de Duitsers.
Waarom heeft het Bisdom
nooit bekend gemaakt dat
het Lam Gods opnieuw vol
ledig was? Indien de terug
gave anoniem gëbeurde,
dan was er zeker geen reden
om het feit te verzwijgen,
indien het door een beken
de werd terugbezorgd,
waarom dan geen leugen
voor bestwil en gewoon be
weren dat het paneel door
■een onbekende werd terug
gegeven?
Naar alle waarschijnlijkheid
hebben de kerkelijke autori
teiten willen vermijden dat
er een gerechtelijk onder
zoek zou op gang komen en
dat het hele geval opnieuw
in de aktualiteit zou komen.
Daartoe zal men dan wel
zijn redenen hebben gehad.
Indien het inderdaad zo was
dat de roof moest dienen
om de kampanjekosten te
dekken van de KVP dan had
het bisdom alle redenen om
er niet verder op in te gaan.
Die teorie over een «politie
ke» roof is inderdaad moge
lijk. Reeds lang was er dis-
kussie tussen staat en kerk
over het eigendomsrecht
van Van Eycks werk. Bij een
eventuele diefstal zou vol
gens het bisdom de staat de
losprijs moeten betalen,
maar minister Janson zag
het anders. Zodoende bleef
het paneel waar het was en
wou niemand voor de som
opdraaien...Uiteindelijk en
in arren moede zou de «ro
ver» dan maar het paneel
hebben teruggegeven.
IS ER EEN KOPIJ?
De Antwerpenaar Van der
Veken werd belast met het
maken van een kopij. Deze
restaurateur die plots een
genie bleek laat zeer weinig
sporen achter in ons kultu-
reel patrimonium. Toch
wist hij een vrijwel identie
ke kopij te maken, die zelfs
zo goed was dat hij zich
verplicht voelde om enkele
opvallende fouten te schil
deren. Zo -wordt er be
weerd- tekende hij het
hoofd van Leopold III bij
één der figuren.
Het is opvallend dat deze
bescheiden restaurateur
plots in staat is gebleken
om niet alleen de technie
ken van de gebroeders Van
Eyck te gebruiken maar ook
hun opvattingen over pers-
pektief en optiek wist te
doorgronden, hoewel de
studie van deze laatste twee
aspekten in Van Eycks werk
pas dateert uit de laatste
jaren en eerst onlangs is
uitgewerkt. Het is verwon
derlijk dat deze man plots
boven zichzelf uitstijgt om
daar een unieke en niet te
onderscheiden kopij van
een zeer moeilijk kunstwerk
te maken.
Wij kennen allemaal de ge
schiedenis van Van Meege
ren, die Nederlander die
werken van Vermeer ko
pieerde en er zelfs «nieuwe»
heeft gemaakt. Van Meege
ren was echter een bekend
schilder met heel wat naam
en Vermeer was een zeven-
tiende-eeuwer, wiens tech
nieken en materiaal veel
gemakkelijker waren na te
bootsen.
Over welk materiaal be
schikte Van den Veken om
die kopij te maken? Hij had
alleen enige zwart-wit re-
produkties en een slechte
kopij die in de Antwerpse
katedraal hangt.
In 1942 heeft hij het werk
afgemaakt, maar het werd
eerst in 1954 opgehangen
bij de inmiddels door Duits
land gerestitueerde delen
van het Lam Gods.
HOG VERSCHILLEN
Niet alleen het hoofd van
Leopold III is een nieuwig
heid op het schilderij. Vol
gens sommigen zou een
ring die één der figuren in
de hand houdt, in het gras
liggen. Er zijn nog meer ver
schillen. Het witte paard
heeft op de kopij minder
versierselen dan op het ori
gineel terwijl de hoed van
één der figuren een veel
kleinere rand heeft dan op
Van Eycks werk.
Er werd een vergelijkende
studie gemaakt en daaruit
bleek dat heel wat verhou
dingen niet meer klopten.
Hieruit blijkt dat de kopij
niet zo maar een slaafse na
volging is. Integendeel, zij
wekt de indruk dat al het
mogelijke werd gedaan om
aan iedereen te tonen dat
het om een kopij gaat. Het
ligt er té dik op. De fouten
zijn té groot om toevallig te
zijn, vooral daarVan der Ve
ken in staat bleek om op
andere gedeelten perfekt te
kopiëren.
OVERSCHILDERD
Al deze dingen wijzen erop
dat het origineel gewoon
werd overschilderd en waar
schijnlijk zijn zelfs sommi
ge gedeelten gewoon on
aangeroerd gebleven.
Om deze stelling te staven
zijn er nog twee andere
vaststellingen. Boven de
hoofden der figuren werd er
een bomenpartij geschil
derd. Die ligt dufdelijk bo
venop een andere laag verf.
Aan wie niet recht voor,
maar even opzij van het
schilderij staat moet het re
liëf opvallen. De gebroeders
Van Eyck gebruikten «tem
pera», dat is zelf gemaakte
verf die in verschillende la
gen wordt aangebracht. Om
een kleur zoals bijvoorbeeld
roze te bekomen, schilder
den zij eerst een laag wit
en daar bovenop een laag
rood.
Nooit mengden zij hun
kleuren. Daar de verf tel
kens moest dragen, was dit
een zeer traag procédé. Het
witte paard op de voorgrond
is volgens specialisten ge
schilderd met dezelfde me
tode (of is dit gedeelte hele
maal niet overschilderd?),
terwijl de boompjes bijna
uit puntjes bestaan die er
duidelijk bovenop liggen.
Eén der poten van het brui
ne paard zou niet helemaal
op dezelfde plaats staan als
bij het origineel. Als men de
juiste lichtinval weet te kie
zen zou men zelfs de kant-
Onze belangstelling voor het paneel bleek verdacht. Een der bewakers klapte de zijdeuren toe (arch)
lijn van de vroegere plaats
nog kunnen bemerken. Over,
lichtinval gesproken...
Het valse paneel heeft net
dezelfde lichtweerkaatsing
als de andere panelen van
de polyptiek, behalve op de
plaats van de boompjes,
waarover een soort waas
hangt. Men weet dat het de
samenstelling van de verf is
die zorgt voor die speciale
weerkaatsing. Heeft Van
der Veken ook dat ^kunnen
nabootsen?
Voor zijn arbeid kreeg de
restaurateur de som van
250.000 frank. Voor die tijd
was dat een heel bedrag.
Vergeten wij daarbij niet dat
wij in volle oorlogsperiode
zitten en dat de Kerk haar
geld wel voor andere dingen
zou kunnen gebruiken dan
voor het maken van een zin
loze kopij, tenzij men het
origineel wilde beschermen
tegen de roofzucht van de
Duitsers die reeds lang een
oogje hadden op het Lam
Gods en het aan de Fuhrer
wilden cadeau doen voor
zijn verjaardag. Verschei
dene panelen van het Lam
Gods hadden immers vroe
ger in Duitsland verbleven.
Was de speurtocht van
Oberleutnant Koehn een
goede aanleiding om nu
eindelijk dat vervelende pa
neel een uitweg te bezor
gen?
Over de beweegredenen en
de achtergronden kunnen
wij alleen maar gissen.
Maar dat het échte paneel al
jaren terug in Sint-Baafs
hangt daarvan zijn wij over
tuigd. Wij niet alleen trou
wens. In 1974 beweerden de
Gentse kunstenaars Jos
Trotteyn en Hugo De Putter
hetzelfde. Trotteyn is niet
zo maar de eerste de beste.
Hij heeft als surrealistisch
schilder in het Gentse een
degelijke faam en boven
dien was hij geregeld in
Sint-Baafs werkzaam om er
de kunstwerken te restaure
ren die in het bezit zijn van
de staat, maar die daar zijn
opgehangen. Op zijn niveau
kan men zich geen slipper
tjes permitteren. Toch wer
den ook die verklaringen stil
in de doofpot gestopt.
«kop van jut»? f
fit:
kl
kunnen brengen. Bovendien
zou het niet zo erg zijn zoi f
een kopij wat begon te ver-**
kleuren door de invloed van s
bijvoorbeeld röntgenstra-fe'
len. Op deze manier zouan
men het best kunnen zien ofs-
men al dan niet voor een
kopij, dan wel voor een es
overschilderd origineel fs
staat. w
Gans kunstminnend Vlaan i
deren zou moeten eisen dal ei
er aan de onzekerheid eenn,
einde komt. Waarom toef lk
wil men geen onderzoek in e,
stellen en nadien het pu
bliek op de hoogte brenger
van de resultaten, een on
derzoek dat uiteraard doo
deskundigen zou uitge
voerd worden die totaal on£
afhankelijk staan en geen11
enkele druk van gelijk welkilc
kant ook ondervinden? gel
Indien het blijkt dat het ech id:
te paneel al jarenlang ofccl
zijn plaats hangt dan zal hefi
bisdom daar uiteraard eei 'f
verklaring moeten voor ger
ven en dat is waarschijnlijl,
de reden waarom het paneejst
niet mag onderzocht worK
den. Of is het niet eigenaar!
dig dat alle andere panelei
van de polyptiek geregelr,
voor een kuisbeurt wordeP*
onder handen genomef P
door Belgiës beroemdstf10
restaurateurs en dat alleei* e
de «kopij» van de Rechtkei
vaardige Rechters op haaie
plaats blijft, omdat het daaé
toch maar om een kopfeei
ksi
Brc
hst
ld
gaat...'
ONDERZOEK
Het wordt de hoogste tijd
om 's lands bekendste spe
cialisten Inzake Vlaamse
primitieven de vrije hand te
verlenen en het paneel van
dichtbij te laten onderzoe-
Arseen Goedertier: kunstrover of
ken. Er zijn procédés ge
noeg die zonder schade aan
het doek enige klaarheid
Mgr. De Kesel
Pater De Brabander: na zijn tv-verklaring klapte hij toe
