I
m
-etj
In het Aalsterse is de naam de Bethune, gedurende meerdere decennia, onverbreekbaar verbonden
geweest met het maatschappelijke en politieke gebeuren.
Op een enigszins aparte wijze heeft deze Aalsterse tak van het uit Zuid-Vlaanderen stammende geslacht
de Bethune van meetaf aan een belangrijke rol gespeeld, zowel bij de plaatselijke partijpolitiek en de
nationale politiek als bij het landsbestuur en het bestuur van de Kongolese privé - vrijstaat van Leopold II.
Met Etienne de Bethune-Sully, oudste titelvoerende baron en nazaat van deze enige Aalsterse adelijke
familie, werd in wezen reeds de plaatselijke geschiedenis van het geslacht de Bethune afgesloten. Beide
zoons, Alain en Bruno de Bethune hebben nooit iets gevoeld voor politiek.
Al woont en verblijft baron Etienne de Bethune, als geboren Aalstenaer, nu reeds meer dan 78 jaar
ononderbroken in ons aller «Keizerlijke Stede», toch is er van de vroegere bekendheid van de naam de
Bethune nauwelijks nog iets te merken. De alomgekende, gewaardeerde en door velen hoog geeerde naam
de Bethune ging in de loop van de jongste kwart eeuw geheel vervagen en bleef voor de oudere mensen uit
deze streek nauwelijks een verre herinnering.
Het is dus allerminst verwonderlijk dat voor de jongere generatie de naam de Bethune ofwel geheel
onbekend is ofwel hoogstens reminiscenties oproept aan Hendrik Conscience's «Leeuw van Vlaanderen».
Tussen neus en lippen daar trekt
Etienne de Bethune trouwens,
i met een veelbetekenende mon-
kellachomdemond.delijndoor
van de historische ontmoeting
i. van «de Leeuw», graaf Robrecht
de Bethune met de Brugse
«Maceklier» Jan Breydel, tot bij
het huwelijk van zijn ouders
waarbij, zoveel eeuwen later, een
I mogelijke nazaat van Graaf
Robrecht een even mogelijke
j afstammelinge van Breydel zou
i ontmoeten.
i Dit laatste echter zal baron de
Bethune, als gerenomeerd des-
kundige op het terrein van
heraldiek en familiekunde, ze-
ker niet als autentiek historisch
gefundeerd durven onderschrij-
ven. maar leuk is deze beden
king alleszins, vooral dan als
- anekdote.
De naam «De Bethune-Sully»
Volgens baron Etienne de Bé-
thune-Sully zou de naam de
Bethune reeds rond het einde
van de 10e eeuw in de streek van
Cambrai (Kamerrijk) bekend
zijn geweest. Deze de Béthune's
zouden de mogelijke voorvade
ren zijn geweest van de later als
graaf van Vlaanderen bekende
Robrecht de Béthune.
Naast de naam Béthune vindt
- men enerzijds de aanduiding dat
j dit een stad is. in het Noord-
Franse departement Pas de
Calais, waarvan het de hoofd
ei plaats is. en anderzijds de
aanwijzing dat het de naam is
J van een Franse familie waaruit
I o.a. de «conseil d'état» van de
Franse koning Henri IV (1553-
1610), Sully is voortgesproten,
3 Of oorspronkelijk zowel de.
plaats Béthune als de «conseil
I d'état» Sully iets met de huidige
familienaam de Bethune-Sully
te maken hebben gehad is
j nauwelijks na te gaan. Dat het
geslacht de Bethune uit Zuid-
Vlaanderen (Noord-Frankrijk)
I zou stammen is zó goed als
vaststaand. De plaatsnaam Bé-
i thune zal dus zeker aan de
i oorsprong liggen van de adelijke
naam «de Béthune».
Rond de jaren 1200 kwam de
naam de Bethune ook in het
Pikardische voor o.a. in de
S streek van Doornik. Vanaf die
I tijd zal de naam de Be-
I thune regelmatig opduiken in de
'j Zuidelijke Nederlanden meestal
I als adelijke naam van de
plaatselijke vazallen van de
Franse koning. Sedert de jaren
1. 1400 tot en met de Franse
revolutie kon men de naam de
Bethune ononderbroken terug-
B vinden, in het Noorden van
Frankrijk, als de naam van
1 invloedrijke en gezagsgetrouwe
dienaren van de Kroon.
U Met de Franse revolutie werd de
I adel als het ware vogelvrij
I verklaard en haaste iedere
adelijke familie zich om al
sporen vandien uit te wissen.
£j, Ook bij de familie de Bethune.
I- de voorouders van Etienne de
2.' Bethune, die toen in de streek
van Rijsel leefde, werd de kleine
I«de» weggelaten en nam men het
burgerlijke Bethune aan.
I* Er gaat een verhaal waarbij de
rechtstreekse voorvader van de
latere Belgische familie de
Bethune op de vlucht zou zijn
geweest voor de revolutionaire
machthebbers van toen en
onderdook in de streek van
Kortrijk. Door de geleden ont
bering. bij die vlucht, zou deze
«Bethune» vrij jong zijn overle
den met achterlating van een
jonge vrouw die zwanger was.
Deze jonge vrouw zou zich te
Kortrijk nog bij haar zieke man
hebben gevoegd. Na diens
overlijden huwde zij opnieuw en
vestigde zich definitief te Kort
rijk. Na de restauratie werd haar
oudste zoon als een afstamme
ling van de familie de Béthune
erkend. Het zou echter pas na de
Belgische onafhankelijkheid
zijn dat de Kortrijksc familie
de Bethune opnieuw in de
officiële adelstand zou worden
opgenomen. Dit was niet ver
wonderlijk aangezien de Kort-
rijkse familie Bethune niet
alleen een belangrijke rol was
blijven spelen o.m. bij het
bestuur van de Stad Kortrijk
maar er tevens een Bethune lid
was van het «Voorlopig-Bel-
gisch-Bewind» dat na de Brus
selse revolutie van 1830 tenslotte
voor het koningschap opteerde
en Leopold van Saksen-Coburg
als hun koning in haalden.
Het was met name Felix de
Bethune (1789) die te Kortrijk
het levenslicht zag als zoon van
de weduwe van hogergenoemde
Rijselse edelman de Béthune
(toen veiligheidshalve «Citoyen
Béthune) die reeds in 1901
1902 opnieuw het recht zou
krijgen om de Kleine «de» voor
de naam toe te voegen. Deze
voorvader van Baron Etienne de
Béthune-Sully was tevens burge
meester van Kortrijk vóór de
revolutie van 1830 en zou
alsdusdanig de Belgische revolu
tie steunen en lid worden van het
Kongres.
Deze, door Leopold I geadelde.
Baron Felix de Bethune had
twee zonen: Jean-Baptiste, die
de stamvader zou zijn van de
stam Kortrijk. Mark en Paul de
Bethune die in 1830 "op 4 mei te
Kortrijk geboren werd en de
stamvader zou worden van de
Aalsterse stam van deze familie.
Baron Paul de Bethune zou ook
de eerste ondervoorzitter wor
den van de Belgische Senaat.
Deze Baron Paul de Bethune
huwde in 1856 met Adelaide
Eliaert en werd aldus verwant
Eerder had het er op geleken dat
het lot ons ongunstig gezind was
want een vroegere afspraak zou
onvoorzien vervallen toen baron
Etienne de Bethune dringend
diende opgenomen te worden in
een Brusselse kliniek voor een
heelkundig ingrijpen.
Het was voor ons des te
aangenamer nadien om, veel
vroeger dan verwacht, te verne
men dat baron de Bethune
opnieuw «de oude» was en zich in
volle herstelperiode bereid ver
klaarde om ons te woord te
staan. De ruime werkkamer
waarin Etienne de Bethune heel
wat uren doorbrengt om zijn
genealogische opzoekingen en
bevindingen aan het papier toe
te vertrouwen ademt de rust en
de stilte van een andere tijd, van
een andere wereld. Alles is er
vreemd autentiek en getuigt van
een gedegenheid die ons nauwe
lijks noch bekend voorkomt.
Ons gesprek gaat hoofdzakelijk
in het Nederlands, doch blijkt
het af en toe gewenst om over te
schakelen op het Frans. Zoals
Etienne de Bethune in de loop
van het gesprek zal zeggen, is het
niet zijn schuld dat hij niet werd
opgevoed in het «Vlaams». Zijn
kuituurtaai werd nu eenmaal
het Frans zoals dit voor mensen
van dit tijd en die stand
vanzelfsprekend was. Des te
merkwaardiger is het om niette
min van hem te vernemen dat hij
steeds aan de kant van het
Vlaamse Volk heeft gestaan en
zichzelf zonder kompleksen als
een rasechte Vlaming ziet.
Zicht op de
glasramen en het prachtig altaar in de kapel (JM)
met de Aalsterse Industriële
familie Leirens-Eliaert die toen
eigenaar was van een «Filature»
aan de Pontstraat op de plaats
waar nu de stadsparkeerplaats
gelegen is. Het is van deze
adelijk-industriële familie dat
baron Etienne de Bethune
reehtstreeks afstamt.
Te gast op «La Roseraie»
Op een vochtig-kille januari dag
zochten wij tenslotte baron
Etienne de Bethune op in «La
Roseraie». het grote landhuis
dat in 1865 door de Familie
Leirens-Eliaert werd gebouwd
als «Ferme» bij het toenmalige
buitenverblijf «Overhamme».
Baron Etienne de Bethune-Sul
ly, wij hadden gaarne uzelf en
uw familie gesitueerd gezien in
de tijd en in zijn samenhang.
Kan IJ ons hierover een en ander
vertellen?
Gij vraagt mij een soort identi
teitskaart op te maken van
mezelfen mijn familie.
Wel. ik ben een geboren
Aalstenaar en woon sedert die
dag van mijn geboorte 10
december 1899 ononderbroken
te Aalst en in dit huis.
Mijn vader was Felix, baron de
Bethune. geboren te Aalst op 19
juli 1857. Mijn moeder was
Margeurite Maartens-de Noord-
hout-Breydel. afkomstig uit
Gent. Mijn ouders kregen twee
kinderen, mijn zuster Christine
en ikzelf. Wenst U nog meer te
weten?
Dit is teminste de bedoeling. In
de Aalsterse politieke historie
komt de naam Leon de Béthune
voor. Hoe is deze de Bethune
met IJ verwant?
Leon was een jongere broer van
mijn vader. Wacht even, ik haal
preciese gegevens over hem.
Kijk hier staat het: «Diplomate
et homme politique Beige, nee
Alost Ie 7.9.1864». Pardécretdu
2 juillet 1898, Conseiller au
Conseil Superieur de l'Etat
Independant du Congo.
Fils de baron Paul de Béthune. II
naquit au chateau d' Overham
me (Alost) depuis 1886». Nonkel
Leon was doctor in de rechten
geworden te Leuven en deed
nadien het cksamen van «atta
ché et secretaire de légation». Hij
werd door Leopold II belast met
koloniale opdrachten. Daar
naast was hij ook nog gemeente
raadslid en schepen van de stad
Aalst. Sedert 22 mei 18% was hij
tevens volksvertegenwoordiger,
voor Aalst, voor de Katolieke
Partij.
Uw vader deed niet aan politiek!
Toch wel. maar op bescheiden
wijze. Het was trouwens een
ongeschreven wet dat in één
zelfde familie slechts een fami
lielid in hetzelfde politieke
strijdperk zou treden. Deze
genoot den ook de steun van de
ganse familie. Mijn vader was
wel provinciaal raadslid en ook
kolonel bij de «Garde Givique».
maar dit is geen politiek,
nietwaar? Bij het overlijden van
Leon in 1907 zou een andere
broer van mijn vader, Louis de
Bethune. deze als volksvertegen
woordiger opvolgen. Met de
oorlog raakte de familie de
Bethune uit de politiek. Na de
oorlog heb ikzelf het opnieuw
geprobeerd met wisselend suk-
Zonder sukses, lijkt ons anders
een juistere uitdrukking, maar
daarover hebben wij het later
nog.
Ik noem het een sukses als men
in die naoorlogse jaren geheel
alleen zowat 7000 stemmen
achter zijn naam kon krijgen.
Dit is inderdaad zó, maar U
werd niet verkozen!
Dit was niet het belangrijkste.
Laat ons even wachten met de
politiek. U woont hier sedert uw
geboorte. Deze «here-boerderij»
maakte ooit deel uit van het
domein Overhamme. Wij weten
dat de historie van het kasteel
Overhamme voor U een trieste
aangelegenheid is geweest. Kunt
U ons vertellen hoe dit kasteel in
het bezit kwam van de familie de
Bethune en hoe dit tenslotte in
ander bezit overging.
Oorspronkelijk is Overhamme
reeds zeer oud en als heerlijk
heid kende het een geschiedenis
van meerdere eeuwen. Vóór
1845 was het in het bezit van
Barones La Candelle de Gyse-
gem die het in dat jaar verkocht
aan de Aalsterse industrieel
Corneille Eliaert. Door
het huwelijk van baron
Paul de Bethune. mijn
grootvader, met een dochter
Eliaert werd het aldus familiebe
zit in 1858. De schoonbroer van
mijn grootmoeder, Leirens-
Eliaert bouwde in 1865 op dit
gedeelte van het familiedomein
Eliaert. deze «Ferme» als bus ten
verblijf. Hier hangt nog een
prent, uitgevoerd in steendruk,
uit het jaar 1867-1868, Er
werden in die tijd een zevental
prenten getekend van Aalst,
waaronder eveneens de «Filature
du Canal». Kijk hier staat het
«Alost. Vue sur la Ferme de Mr.
Leirens-Eliaert».
Het wapenschild van de familie Mertens, afstammelingen van Breydel JM
moeilijkheden, na de oorlog,
over zwart geld of zo iets diende
deze het te verkopen, althans
een gedeelte van het domein. Op
deze wijze kwam het kasteel met
bijgebouwen in het bezit van de
Maertens-Noordhout met in het
blazoen nog emblemen van de
families Maertens-Breydel. De
ze familie stamt af van «de» Jan
Breydel die door graaf Rob-
brecht in de adelstand zou zijn
na de oorlog niet zó
goede is veranderd. Het
dat iedereen gedwong*
gelijke voet wordt gezet
door uiteindelijk elke stil
gaat ontbreken. Tenslottel
tirrf
itter'»
van Dendern
landbouwzake
tl ik als ambi
i het ministeri
ng komt
alsdusdai
Het wapenschild van de familie de Bethune (JM)
Tussen haakjes, weet gij des het
Corneille Eliaert was die in zijn
spinnerij-klature- in 1850 het
eerste stoomtuig plaatste.
Wij dwalen van het oorspronke
lijke Overhamme af. Wat ge
beurde er met het, nu niet meer
bestaande kasteel, nadat het
familiebezit de Bethune was
geworden.
Zoals ik zegde erfde de schoon
zoon van Corneille Eliaert, mijn
grootvader Paul de Béthune, het
kasteel in 1857-1858. Sedertdien
bleef het familiebezit tot in 1939.
Wist U trouwens dat, vóór
barones de la Candelle van
Gijzegem, het Kasteel Over
hamme normaal door erfenis in
het bezit zou zijn gekomen van
«Garde Civique»-kolonel Van
der Noot de Vreckem die van
1848 tot 1867 burgemeester van
Aalst was. Deze Vander Noot
weigerde de erfenis Overhamme
wegens onenigheid over de
gegeven waarde van de vis op de
vijvers. Kijk. daar hangt nog een
portret van burgemeester van
der Noot.
Hoe ging het dan met Overham
me na 1939?
Wel. bij het overlijden van
nonkel Leon in 1907, had nonkel
Louis deze opgevolgd als volks
vertegenwoordiger en ook het
kasteel in bezit gekregen. Toen
Louis de Bethune dan overleed
in 1939 werd het kasteel gekocht
door Odilon Van der Scheuren.
Deze verkocht het door aan Van
den Nest uit Hofstade die er de
bomen begon te rooien. Door
huidige eigenaarde la Kethulie.
Het was deze de la Kethulie die
het kasteel dan zou afbreken.
Ja. dat is zo!
Wij nemen aan, aan de stijl te
zien, dat de kapel bij «La
Roseraie» niet terzelfdertijd
werd opgetrokken als het land-
hub zelf. Is dit zó?
Inderdaad, de plannen voor
deze kapel werden gemaakt
door mijn bloedverwant baron
Jean-Baptiste de Béthune uit
Marke-Kprtrijk. Het was deze
Jean-Baptiste de Bethune die
algemeen gewaardeerd werd als
architekt en dekoratief ontwer
per. Hij bevorderde, samen met
Willy Pugin te Brugge, de
«Gothic Revival». Dit is aan de
kapel te zien. Hij wordt, samen
met Pugin en broeder Marés, als
voorganger beschouwd van de in
1865 opgerichte St. Lucasscho-
len. Hij stierf in 1894, ik heb
hem dus niet gekend. Hij
bouwde ook de begijnhofkerk te
St. Amandsberg. Willen wij eens
gaan kijken in de kapel?
Dat hadden wij reeds willen
vragen.
Er is niet veel meer aan te zien,
weet U. Vroeger werd hier elke
zondag Mis gelezen door een
pater van Affligem. In 1%7
werd er het Kerkelijk huwelijk
van mijn dochter Christine
ingezegend met Jacques della
Faille de Leverghem. Kijk, er
hangen wapenschilden van de
familie de Bethune en de familie
verheven.
Bij het binnenkomen i
wij een heilige beeld bov
kapel-deur in een nb,
heilige b dit?
«Saint Etienne»-, Sint Stc
dus of Stephanus want
het er op. Het is mijn
heilige.
Willen wij op ons uitganj
van daar net even
uw identiteitskaart?
beroep?
Landbouwer, kijk
In 1922 was ik,
ris voor oorlogsschade
rechtbank van
gelast met
dien kwam ik als
terecht op het
landbouw. Daarnaas
landbouw bedrijf van
Ha. en volgens de
landbouwtelling was
gemeente ingeschreven
bouwer.
Landbouwer zijnde werd
weggevoerd, gedurende
ste bezetting, door de
Uiteindelijk ben ik een
man» al zou ik er niets
hebben als er gewoon
gestaan. Tenslotte voel
boer!
Ie b
als
■i"
U werd in 1899 geboren
dus weldra 80 jaar.
U van de evolutie?
Elke
tijd en zal er
nodig zijn. Tenslotte
verandering het
heersende mentaliteit,
meen ik dat er in vgl. met
