De Abdij Affligem vroeger
Over ketters in een muit
en andere knaptanden
VOI
Hu
OVI
28 - 9.9.1983 - De Voorpost
maakte ra
oeroude ef
id en door»
13® viering «900 jaar Abdij Affligem». kulminerend in de momenteel aan gang werd bereikt via de noorde- Even later werd de biblio-
zijnde druk bezochte tentoonstelling en het verschijnen van het boek «Affli- hjke uitgang van de kerk teek nochtans dermate uit-
gem 1083-1983» lijkt ons een ideale gelegenheid eens even na te gaan hoe en omsloot een vierkantige gebreid dat ze dra als een
Affligem er vroeger uitzag. binnenplaats. Het klooster der rijkste van het land
Door een vierdubbele rij beuken kwam men aanvankelijk in de abdij. Op het ^elf was daarenboven nog werd aangezien
_.r.de van deze dreef, tussen akkets. wouden en vijvers bevond zich de Cambier eeTmvenWns on°
oroheimng van het klooster m de vorm van een vierhoek. Langs de zuid- en
V muren pn in hpf. iirpctan Hrtrvr* eerS e OOS er.
Cambier een inventaris op-
gesteld van al wat zich
wellen.
Het gastvrije Affligem dienen om graan voor mon- van marmer volgens teke-
Twee poorten gaven toe- niken en gasten te malen, ningen van architekt Don-
gang tot het klooster: de Daar de molen echter ge- ckers.
«Bospoort» in de richting bouwd werd zonder ver- Van 1764 tot 1767 ging
van Moorsel en de «eerste gunning diende hij, samen men over tot een volledige
f poort», haar het zuiden ge- met die van Hekelgem en restauratie van de kerk die
richt en herbouwd in 1726. Asse, te worden afgebro- daarenboven verrijkt werd
Het was langs deze poort ken. Na tussenkomst van met schilderijen van Ant-
dat twee maal in de week, de aartsbisschop bleef de werpenaar Martin Gee-
op maandag en op donder- Affligemse molen wel van raerts. Petrus en de zondige
dag, aan de armen die zich afbraak gespaard doch vrouw, de overspelige
aanmeldden broodjes van diende een jaarlijkse belas-
een pond werden uitge- ting te worden betaald. Mo-
reikt. Steeds boden er zich len en aangrenzende ge-
honderden aan en hun aan- bouwen zijn echter reeds
tal bereikte wel eens de lang verdwenen.
tweeduizend.
Soortgelijke broodjes gaf Nieuwe kerk
men trouwens dagelijks In de richting van de hel- de beelden staan momenteel
aan arme reizigers, aan pel- ling van Bouchout bevon- in de St. -Goedelekerk
vrouw, de discipelen
Emmaüs, Melchisedech en
het offer van Abraham.
Naast het hoofdaltaar kwa
men twee marmeren beel
den van Delvaux: St.-Bene-
diktus en St.-Martinus. Bei
onder abt Joannes was be- Catalogus werd door San-
dekt met een stenen voute derus gepubliceerd in z:jn
en ondersteund door ko- "Bibliotheca Manuscripta
lommen in blauwe steen. De Ond^r het bewind van Ma-
rechtervleugel ervan werd ria"heresia was er levend:-
O.L.V -klooster geheten «e belangstelling voor ge-
De vensters droegen er sc-'hiedenis en letterkunde
beelden van O L V die de en kwamen vele geleerden
abt van Clervaux zou heb- de kronijken en hand
ben gegroet schriften van Affligem
Langs de mMjto zijd.,, Sin le^Academ.e do Bo-
oevonden zich Kapittel en
slaapruimte. Oorspronke-
lijk was dozo ruinitc niet semsV h,0'«>'eek beroemd
verdeeld In cellen doel, sliep m 7lc handschriften
men er in drie of vier rijen wtTd,in 10 geko
sanpon» raakte de Affli-
pieerd.
mm.- -
Hekelgt
sel hield zich bezig met ka- Dadelijk werden drie kan-
Merkwaardig hierbij is wel lenders en Andermeeren ten van het klooster neerge-
Onder die slaapruimte be- dat het bloeien van de bi- schreef kronijken.
vond zich het kapittel waar blioteek parallel loopt, met Volgde dan een periode van
o.m. begraven werden Ma- het vermeerderen of ver- geestelijke luiheid tot rond
1600 als Van Haeften. Pha-
tijd op de Dender vaard
te laden. Wat er reeds stcj,
werd afgebroken en vl
kocht'. Ook de kerk onde
ging dat droeve lot en(
toren viel, gedinamiteen J
haald.
Gravend vond men resten
van schedels, van geraam
ten, waarschijnlijk date-
lesius en Cambier heel wat rend uit de periode van de beneden met veel lawaai
produceerden. Voornaam- gevechten bij Affligem in Van deze kerk resten m
ste schrijver werd wel de 14de eeuw menteel nog de ruines re Al
proost Beda Regaus die alle Onder Lodewijk van Male 5 ogivale vensters. V; va.
andere in de schaduw stel- geslagen geldstukken en klooster, refter en slaapzs de
de. Wat de monniken van koperen munten geslagen is niets overgebleven. 1
Affligem bijdroegen tot ver- onder abt Jan II die in 1313 Het paviljoen «'t Com
meerdering van de mense- stierf werden eveneens ge- toeër» en het «Bisschopps ae
lijke kennis was uiteinde- vonden. huis» met voorgevel it fie£
lijk niet zó denderend als Op 7 mei 1770 werd dan de 1720 en het achterste de de
zou kunnen verwacht of eerste steen gelegd van de uit einde 17de eeuw blijvi ma
verondersteld worden. nieuwe gebouwen die twee wél nog over. koe
Nieuwe gebouwen en verval grote vierhoeken zouden Te midden van de oude g pj0
De meeste gebouwen waar- vormen. bouwen herinnert o zo v/t die
van hiervoor melding werd Het eerste vierkant, dat nl& nog aan de vroege akk
gemaakt waren in de 18de rond de kerk diende te wor- luister. Wel is er plaats va 'poi
eeuw in slechte toestand ge- den gebouwd, was echter een gevoel van treurnis a tijd.
raakt Muren waren ge- nog niet voltooid als in het het verleden. Ree
scheurd en heel wat hout- jaar V de abdij verkocht Van al wat Affligem da niel
werk verrot. werd. tijds zo groot maakte ra eigi
Een plan van architekt Du- Bij deze verkoop was een vooral nog een oeroude eü om
wez werd dan ook in 1768 grote hoeveelheid bouwma- vele eeuwen ou
met een meerderheid in het teriaal nog aanwezig. Ge- regering aangekocht
kapittel van 21 tegen 5 aan- noeg om 60 schepen, van de herinnering aan Affli
genomen. tonnemaat zoals ze toender- groots verleden.
Hekelgem. De ruïneof het deel dat overblijft van de oude kerk geeft een idee hoe
gebouw wel was (per)
Brussel.
Nog vele andere kunstwer
ken werden in de abdijkerk
geplaatst. O.m. nog zes te de eerste Heer
rie, de dochter van Philip- minderen van de gods-
pe-Auguste en Ingeburg vrucht bij de monniken.
Denemarken alsmede Stoffelijke welstand die de
Nijvel geskulpteerde
biechtstoelen, een smeedij
zeren hek achter het hoofd
altaar en een Van Pe-
teghem-orgel.
Bij de restauratie werden
de stichters niet vergeten.
Zo werden er twee marme-
Gaas- godsdienstbeoefening
Hekelgem. Het poortje tt
i de boerderij en de abdij (per)
beek, Godfried van Leuven, gatief beïnvloedde had
Tussen de westelijke kloos- steeds een daling van de
tervleugel en de binnen- aktiviteiten van de biblio-
koer bevond zich «de zol- teek voor gevolg,
der» op de plaats waar het Uit de allereerste eeuwen is
paleis van Aleydis had ge- vooral overgebleven een
staan. Ook de oude refter verhandeling over de gena-
bevond zich daar, 150 voet de door abt Franco.
Uit de tweede helft
grimfi, aan soldaten. Over- den zich een lange reeks
schotten van de tafel gin- gebouwen. De tweede abt
gen naar de meest ongeluk- van Affligem, Franco, be-
kigen van de omgeving gon in 1129 met de bouw
Gastvrijheid was destijds in van een nieuwe kerk, opge-
de kloosters iang geen ijdel dragen aan St.-Pieter en
woord. Reeds in 1192 wer- St.-Paulus. Een alleszins
den ridders in de abdij Af- merkwaardig gebouw
fügem gehuisvest en ge- langs de buitenzijde ge
voed en vaak werden spe- steund door bogen en ver-
ciale inkomsten besteed aan sierd met liefst 5 torens en
onderhoud van gasten. Zo bereikbaar via twee prachti-
liet abt Willem II een groot ge ingangen,
stenen gebouw in de eerste Door de zich opvolgende
helft van de dertiende eeuw oorlogen had deze kerk
voor gasten optrekken. echter heel wat te lijden
Gebouwen Abt Jan. ter gelegenheid
Voor pelgrims' was er een van een verruiming langs
speciale kapel waar voor de oostzijde, verstevigde
hen de mis werd opgedra- dan °°k de muren met ijze-
gen. Eens voorbij de «eerste ren ankers,
poort» bevonden zich rechts Na de verwoesting van deze
tie gebouwen van de oude kerk in 1580 werd slechts
abdijhoeve en muren met in 1600 aan de heropbouw
steunberen die dienden om begonnen. Een herbouwd
"het bebouwd gedeelte van deel diende tot 1625 tol
het klooster af te scheiden tempel waar na de kerk vol-
van akkers en weiden. Aan ledig in orde werd gebracht
de hoeve ziet men trouwens en er eeo nieuwe bevloering
nog een rest van de oude kwam. Aartsbisschop Boo
muren als ook de daar nu nen kon dan ook vijf alta-
geplaatste mooie stenen ren inwijden: het hoofdal-
poort die vroeger diende als taar (St.-Petrus en Paulus),
ingangspoort van de kapel het altaar van Benediktus
toegewijd aan de H. Magda- en Seholastica aan de rech-
lena. terzijde, dat van de H.
Van de andere oude gebou- Maagd aan de linkerzijde,
wen menen sommigen dat dat van Joannes Baptista en
f.het resten zijn van de eerste Martinus rechts van het Hekelgem. De ingang van de abdij te Affligem (per)
kloostercellen. Anderen koor en tenslotte dat van
zijn echter de mening toe- Palcicius en zijn gezellen
gedaan dat het overblijfse- links van het koor. Met de ren mausoleo gebouwd, lang en 40 voet breed date-
len zouden zijn van een ge- nieuw aangebrachte versie- Een voor hertog Godfried I rend uit de aanvang van de
bouw voor vreemdelingen ringen en ornamenten ver- en een voor koningin Aley- 13de eeuw
of van een gebouw waarin loor deze kerk echter haar J"*~ T"
achttien leken de gods- gotisch karakter
dienstoefeningen volgden.
Verdere gebouwen Kunstschatten
Tuaaen kloosterhoeve en De kunstschatten van de
dis
i Engeland. Gravin Bij een klein binnenkoertje
Mathilde wilde eveneens te noordelijk van de refter be-
Affligem begraven worden, vond zich het huis van de
zo ze althans in haar ge- proost. Henrik van Assche
boorteland stierf. het er een kamer bouwen
1 bevond zich de kerk ^groeiden gestadig Heren van Aalst Boude- tot bewaring van de voor
wijn, Iwein en Dirk alsook naamste geschriften tegen
de gekende Sanderus wer- diefstal en brandgevaar
i die de abdij bezochten door Antwerpenaar Jean den eveneens in de abdij- Wat verder stond dan het
den onthaald. Even ver- Ducay- schilderde Kasper kerk begraven. huis van de abt en dat voor
der bevonden zich een mooi de Grayer in 1632 een zeer Een kleine begraafplaats, vreemdelingen, zeer een-
roet bomen beplant terras, bevang doek voorstellend gelegen naast de kerk, voudig met slechts één to
en kleine tuin en het vis- het Kindje Jezus op de werd in een bosje veranderd rentje.
swrshuis waar destijds de knieèn van Moedeiin 1630 waar monniken Achter het huis van de
visnetten werden bewaard GP bet hoofdaltaar, even- zich oefenden in het boog- proost stonden de verpleeg-
doch dat in 1615. omgeto- 66118 van Du°ay, kwam een schieten zaal en de oude biblioteek
verd werd in een zieken- werk van Rubens, «Kristus In 1757 werd een nieuwe die in 1637 afgeslagen
huisje voor geestelijken en die zÜn kru's draagt». Het sakristij gebouwd volgens werd en vervangen door
voor bezoekers die leden v°et hoge en 13 voet plannen van Donckers. Een een gebouw van 182 bij 74
aan een besmettelijke brede doek verhuisde ech- andere sakristij bevond voet.
ziekte. naar het museum te Pa- zich trouwens langs de oe biblioteek
Nog verder vond men de riis 6n wordt nu te Brussel noordzijde waar vroeger de Reeds in 11 sr qhi
brouwerij, de hopeest, en bewaard. «capella tenebrosa», de Godschalck een mm tr*>
nog meer noordwaarts, de Nicolas en Hubert Chabon- «donkere kapel», zich be- voortkomende van de in
«tallen, wasplaatsen en de tiau Z6rgd6n voor een nieu- vond. komsten van de hiven van
■chuur. - we beiaard en Antwer- Verder, oostelijk van de Rodenburo- en van rvnJ»
Wii dmni penaar Servais Cardon voor slaapruimte en parallel met gem tot faneroef vandê
windmolens een preekstoel en voor het hoogkoor van de grote hihiint^b- t d
PelMjl ook koorstoelen die tot de mooi. kerk bevond zich een Spel bliote? eSS^vï^Mr"
pub
13de eeuw citeren we een
werk over het huwelijk
door Geraard van Affligem
Willem van Mechelen ver
taalde in het Nederlands:
«het heilig leven van de H.
Lutgardis». Thomas
Cantimpré beschreef het le
ven van Beatrijs en de ge
lukzalige theoloog Simon
maakte sermoenen. Wis-
kundige Hendrik van Brus- Hekelgem. De prachtige binnenkoer fan ie hoee
Oude Oostvlaamse huisnamen
drie windmolens die gele- ste van ons land behoorden, gewijd aan de H
- vei vvaai-
Mana. loosd en toen in 1509 Jaak
waren op «den Molen- In 1747 liet de prior twee Bidplaats van de monniken d^Crnv Ae" nHHH0lhi
2£L£5£LSd",*£ ™!™!_ïaï?1len..bouw™- was 'er geen echte bS
godBdientsoorlogen
prooi der vlammen werden.
Als vervanging werd dan in
1848 een andere molen op
getrokken die enkel zou
een voor de H. Jozef met een den en een afzonderlijke teek Hn
beeld door Delvaux en een bidplaats voor O.LV. t
voor de H, Maagd met. een hadden. S 6
zilveren kruis van vijf voet Het eigenlijke klooster stopt" samen mS^juwe-
eigenlijke klooster len.
hoog. Beide altaren waren Het
Vroeger, eeuwen- en sprookjeslang geleden bijna,
werden de godsdienstige schuinsmarcheerders, de
ketters, in een heuse kooi, een muit tentoongesteld
zodat het volk zich een beeld vormen kon van hoe
zo n dwaler er precies uitzag. Een kettermuit, naar
dat tuig hebben z' in Sint-Niklaas eerst een hofstee,
nadien een herberg en nog later een hele wijk
genoemd. En ook in Bazel bestond in de zestiende
eeuw een hoeve-brouwerij die «de kettermuit» heette,
want ketters vond je overal.
Er was ook een tijd waarin de moorkoppen ofte
morianen vanuit de Afrikaanse kontreien nogal
massaal bij ons aanlandden. In Dendermonde, in de
Diefstraat nog wel, kon je in 1543 het Moriaenshooft
aantreffen en in de Aalsterse Kerkhofstraat was een
herberg gelegen die 't Moriaenshooft heette. «In den
moriaen» was eind achttiende eeuw een hostellerie in
Sint-Niklaas en een morjaan of moriaenshooft vond
je ook in Wichelen.
Het kind moet een naam hebben. Ik vind de plaats
aanduiding «In den kontenkast», in 1543 in gebruik
te Dendermonde (te situeren in het Hooigat), véél
plastischer dan Chez Moeke» of «Bij de Toerist»,
maar onze beschaving staat niet stil en verschraalt
vaak. Molennamen hoeven niet meer uitgevonden te
worden, want wiekende monumenten zijn schaars
geworden. De boerderijen van tegenwoordig worden
wél duchtig benoemd en niet zelden gebeurt dat op
inventieve wijze: de retromode, het heimwee, de
weemoedigheid om wat verloren ging.
Hoe heetten onze huizen, hoeven, herbergen en
molens vroeger? Aan de Houtbriel in Sint-Niklaas
stond ooit (1669) 't kasteel Malfortuyt, waar haal
den ze dat uit? Zelfs specialist Noël Kerckhaert moet
in het derde deel van «Oude Oostvlaamse huisna
men» het antwoord schuldig blijven, zoals hij ook
niét aangeeft waar het toponiem Kwakkel (Beveren,
Kemzekevandaan komt. Maar toch schotelt
Kerckhaert boeiende, nuttige gegevens voor, ook
over toponiemen uit het Waasland en de Dender
streek. Hij is nog immer aan een immens werk bezig
de inventarizering van alle (of toch bijna) Oost
vlaamse huisnamen. Na delen 1 (A-F) en 2 (G-J)
kwam nu ook deel 3 (K-M) van de pers, we zullen
beslist nog een jaar of vijf geduld moeten oefenen eer
de bundel kompleet is.
In beknopt bestek wordt verhaald waar in Aalst het
goed te Mijlbeke te situeren was of aan wie 't goed te
Macharis in Lebbeke toebehoorde. De Mosselbank
weten de Wazenaren in Vrasene te situeren, maar
ook in Haasdonk en Sint-Gillis-Waas moeten ban
ken hebben bestaan waar aangevoerde mosselen1 teloc
verkocht werden. Langevelde kan je in Zele nabij de tuss«
grens met Hamme situeren, in het noorden van j bren.
Waasmunster bestaat óók een lang veld, Lange de re
Veldstraat. schri
Wie minder geïnspireerd was, vroeger, noemde z'n f ?nd<
afspanning maar De Koning van Spanje of De Vo"t|
(Gouden) Leeuw of nog De Kroon. Slijkerig maar.1 mem
toch origineel vind ik de benaming 's Mudemeesters j Verei
(Melsele, Zwijndrechten de woning Muizenholle- is da
ken lag (1676) in Dendermonde aan de Moutmolen- Ailes
straat. Noël Kerckhaert vertelt over en verklaart de om 6
etymologie van t hof te Mottendries in Bambrugge I nog*
en zegt van de Muurschuur in Baasrode van wie die °n
eigendom was en dat de benaming naar een familie
verwijst.
Deze wel 243 blzn. dikke, alfabetisch gerangschikte
namen-toelichting is interessant. Volledig? Da's niet
meteen te zeggen. Een Landhuis situeert de auteur
wél in Zottegem, Gavere en Beveren, maar niet in
Sint-Niklaas (en de historiek van dat pand is toch
ronduit boeiend). Of neem het trefwoord Langhals;
één melding slechts, in Deinze, terwijl de Sint-
Niklase Langhalsbeekstraat (heeft te maken met de
familie Lanchals) niét ter sprake komt. Loretten
heeft vermoedelijk te maken met de Italiaanse Maria-
bedevaartplaats Loreto, in de Veerstraat in Dender
monde heette een huis «Loretten» maar ik vind niks
terug over de Loretten-kapel in Kemzeke. De ver- VütJlo
maar de hoeve Koudenborn, vroeger eigendom van hij bi
de abdij van Boudeio, komt niét aan bod; misschien
werd ze onder de letter C al behandeld, maar in dat
geval had een verwijzing moeten gebeuren.
Het is detailkritiek natuurlijk. Veel respekt heb ik
voor de ijver waarmee dit boek tot stand kon worden
gebracht, voor de overzichtelijkheid van de informa
tie ook. Het is leuk, boeiend te vernemen dat
knaptanden malle figuren waren die vroeger de
stoeten opluisterden, in Dendermonde ondermeer;
de Knaptand is in Sint-Niklaas tot een straatnaam
uitgedeind en in Lokeren lag een herberg met die
naam in de Kapellestraat.
«Oude Oostvlaamse huisnamen» (deel 3) verscheen
als nr. 21 in de nieuwe reeks bijdragen bij het
Kultureel Jaarboek voor de Provincie Oost-Vlaande-
ren. Het boek kan besteld worden bij de Provinciale
Kulturele Dienst, Bisdomplein 3 in 9000 Gent.
Je kan ook 300 fr. storten op rekening 0911005890-70
van de Provincie Oost-Vlaanderen, Kulturele Publi-
katie en Aktiviteiten, Bisdomplein 3 in Gent.
W.V.
werdi
Is hel
zijn a
Din
Hube:
Gillis
voetb
kleun
hij nc
was 1
Hul
huis
gen i
onwe
dig o;
riode
vens
werd
Hubei
belan
Op
Cerpc
vier 1
door
hun li
Wij
teven
gema
famili
