«3# dub&&zjbttLw%. t xBdt*
tCsc&b Staten, dxtJüh fêuS&and
4 "4 -
LETLAND
ESTLAND
LITAUEN
rmm
"i i ii i' k HET ALGEMEEN NIEUWS VRIJDAG 21 JUNI 1M0
In Estland viel daarna niet veel meer
te bespeuren van de vroegere onderdrukking
en de ellende van oorlog en revolutie. Het
was een lachend land met jonge, gezonde
idealen en een sterk nationaal zelfbewust
zijn; vóór alles ook dankbaar, dat het na zoo
veel eeuwen eindelijk het zelfbeschikkings
recht had herkregen. Wie de republiek gere
geld bezocht stelde een gestadig toenemende
welvaart vast in den huizenbouw, de verbe
tering van wegen en verkeersmiddelen en in
zooveel andere zaken, die het welvaartspeil
van een volk onmiskenbaar teekenen.
De Estlandsche steden, waarvan de belang
rijkste de haven, en hoofdstad Tallinn, de
universiteitsstad Tartu en de industriestad
Narva zijn, bevatten nog veel bezienswaar
digheden uit de Middeleeuwen. Het land
schap is afwisselend met uitgestrekte bos-
schen en bebouwde heuvels. Estland is verder
een echt wateiland; aan de zeekusten breede
stranden met flinke badplaatsen, die reeds
voor de omwenteling bezocht werden door de
gefortuneerde Russen, terwijl in het binnen
land talrijke groote en kleine meren zijn en
plassen.
De traditie wordt vooral in nationale ge
zangen en dansey door de Esten in eere ge
houden en 's Zondags kan men in de kleinere
plaatsen de meisjes in hun typische kleeder
drachten ter kerke zien gaan.
Estland is in de eerste plaats een agrarisch
land en aks zoodanig kent het niet de dicht
bevolkte steden van West-Europa. Hoewel in
oppervlakte grooter dan België, telt het nog
geen 1.200.000 inwoners, waarvan slechts
27 t.h. in de steden wonen. De industrie, die
reeds vroeger van beteekenis bleef, profiteer
de van de beschermingsmaatregelen en
werkte daardoor dikwijls met sterk verou
derde productiemiddelen. Voor de industrie
in het vrije Estiand waren nieuwe productie
middelen en afzetgebieden dan ook een eer-
Dc kruisheuvel Pilies Kalnas in de gemeente Domantai (Litauen) met zijn
indrukwekkende kruisen, die scherp tegen den hemel afsteken.
van een windwijzer, waarop de datum van
de oprichting staat vermeld.
Een der karakteristieke eigenschappen
waardoor de Litausche kruisen van die der
andere katholieke landen verschillen, is de
groote aureool. Er zijn ook zeer gecompliceer
de enrijk van beeldhouwwerk voorziene
kruisen bij. Deze rustieke kunstvoorwerpen
zijn de getuigen van e enzeer oude Indo-
Europeesche beschaving.
In de gemeente Domantai, in de buurt van
de stad Siauliai. ligt een zeer eigenaardige
heuvel die door het volk Pilies Kalnas of
Kryzin Kalnas dat wil zeggen Kruisheu
vel genoemd wordt. Een foto ervan gaat hier
bij.
Er zijn in 't geheel 200 kiuisen en elk kruis
heeft zijn aparte geschiedenis.
Volgens de plaatselijke traditie stond er
vroeger op dezen heuvel een kerk, die ineen
stortte onder het gewicht van de zonden van
het volk. Alleen het kruis van den kerktoren
bleef over en stond als een waarschuwend
teeken op den heuvel.
De menschen moesten niets meer van dien
heuvel hebben en bleven er zoover mogelijk
af.
Een blinde vrouw kreeg echter op zekeren
nacht in een droom het bevel om haar oogen
te wasschen in het water der beek, die aan
den voet van den heuvel voorbij liep en daar
na een gebed te storten voor het kruis op den
heuvel. Zij deed wat haar geboden werd, ge
nas van haar blindheid en plantte uit dank
baarheid een kruis op de flank van den heu
vel. Haar voorbeeld werd dcor andere onge-
lukkigen gevolgd, totdat de heuvel als 't ware
met een bosch van kruisen bedekt werd.
Litauen telt 2.367.000 inwoners waarvan
ruim 80 t.h. katholiek zijn, 7 t.h. Joden, 4 t.h.
Duitschers 3 t.h. Polen en 2 t.h. Russen.
Litauen was vroegere eeuwen een groot-
vorstendom dat verbonden was met het Fool-
sche Rijk. voordat dit laatste werd verdeeld.
In de XIII0 eeuw vormde zich een groot-
vorstendom Litauen, toen het Russische
groot-vorstendom Kiew door de Mongolen
vernietigd werd. Eerst in de volgende eeuw
breidde dit zich geweldig uit onder groot
vorst Gedimin (1316—1340). Wit-Rusland.
Wladimir en Kiew werden veroverd, zoodat
het rijk zich over den Dnieper en tot aan de
Zwarte Zee uitstrekte. Maar daarvoor ver
plaatste het zwaartepunt ervan zich naar 't
Zuiden. Gedimin gebruikte bij voorkeur Rus
sen als ambtenaren en veldheeren. Gedimins'
zoons echter konden zich ondanks den groo-
ten omvang van het groot-vorstendom slechts
handhaven tegenover de ridders van de
Duitsche Orde. waartegen zij de zware neder
laag bij Rudau leden (1370). Sterker werd de
sificeeren en voor de Grieksche Kerk te win
nen.
Onder Russisch bewind werden de Litauers
op weerzinwekkende wijze verdrukt. Er
mocht zelfs geen .enkel boek of geen enkel
blad in de Litausche taal meer gedrukt wor
den. Litausche gebedenboeken werden zelfs
verboden. Maar de Litauers hielden taai
aan hun taal vast en de kinderen leerden het
Litausch in 't geheim. Zij durfden wel eens
tooneelstukxen opvoeren in schuren en in af
gelegen barakken.
Gedurende de Wereldoorlog 1914-1918 be
zetten de Duitsche troepen Litauen reeds in
1915. In September 1917 vergaderde te Wilna
een Litausche Landdag, die een Taryha koos
(Uitvoerend Comité). Op 11 December pro
clameerde deze laatste de onafhankelijkheid
van het land. Het Duitsche Rijk had zijn
toestemming gegeve?
Tijdens dezen wereldoorlog werd Litauen
vreesclijk beproefd, aangezien alle groote
Duitsch-Russische veldslagen op zijn gebied
plaats hadden.
Het verkreeg er echter zijn onafhankelijk
heid door terug op 16 Februari 1918. De blijd
schap duurde echter niet lang. Immers op
9 October 1920 nam Polen bezit van de al
oude Litausche hoofdstad Wilna met het
daarrond liggend grondgebied. Vandaar de
wrijving die er sinds achttien jaar tusschen
Polen en Litauen bestond.
De Litausche taal vormt met het Lettisch
en het Pruisisch, den Baltischen taalstam,
een van de acht hoofdgroepen van het Indo-
Germaansch. In vele opzichten heeft deze
taal in Litauen vele van de oorspronkelijke
eigenschappen bewaard, zoodat de grootste
taalgeleerden hier een dankbaar terrein ge
vonden hebben voor hun studies.
Het Litausch bezit een schat van sprookjes,
raadsels en liederen, hoewel zijn literatuur
van weinig belang is.
Letland vermoderniseerd zich De in de jaren 1924-1930 gebouwde markthallen
aan het stadskanaal te Riga behooren tot de grootste en modernste stedelijke
markthalleln van Europa. Vcor den bouw der vijf reusachtige hallen werden de
metalen gebinten gebruikt van de vroegere Duitsche luchtschepenhallen, die
tijdens den wereldoorlog te Vainode opgericht waren.
Letland, dat in het Lettisch Latvija heet,
is een republiek, die in 1918 in het gebied der
voormalige Russische Oostzee-provincie werd
gevormd. Letland is 65,791 vierkante kilome
ter (België is 30,488 vierkante kilometer)
groot en telt een bevolking van bijna 2 mil-
lioen zielen.
Het meerendeel der bevolking is Luthersch
(56 t.h.) en katholiek (24 t.h.). De ontwikke
ling is vooral bij het Luthersch en katholiek
gedeelte vrij hoog. De huidige staat erkent
de taalminderheden ook daarin, dat zij haar
heeft gezet en op zooveel schitterende suc
cessen mag bogen. De handel in voedings
middelen en houtuitvoer steeg zeer snel, maar
ook de invoer van textielwaren, machinen en
scheikundige stoffen.
Het leven klopt hier in volle kracht. Met
alle middelen wordt het nationaal gevoel
versterkt. Lettische scholen, Lettische thea
ters, Nationale Opera, Museums, Lettische
Universiteit, ja zelfs Lettische bouwstijl.
De Esten vormen een apart volk met een
eigen taal, dat reeds in voorhistorische tijden
de eilanden en de kuststreken bij de Finsche
golf bewoonde. Zij behooren niet tot de Indo-
Germanen, zooals de Letten en evenmin tot
de Slaven, zooals de Russen, maar vormen
met de Finnen een apart ras van vermoe
delijk Oeraltaïsche afkomst.
De Esten leefden eeuwenlang als vrije
volksstammen in hun land, totdat zij om
streeks 1200 door Duitsche Ridders en
Denen onderworpen er. met het zwaard tot-
het Christendom bekeerd werden. Het was
een Deensche koning, die toen de stad Tal
linn stichtte; later herdoopt in Reval, maar
thans weer met haar oorspronkelijker, naam
de hoofdstad van het land. De Esten zijn in
de geschiedenis niet meer als een zelfstandig
volk opgetreden voor 1917, toen het Russische
Keizerrijk ineenstortte. In de zeventiende
eeuw kwam Estland onder Zweedsch bestuur,
dat de macht van den uitheemschen adel be
perkte en scholen cn een universiteit te Dor-
pat (Tartu) stichtte. Onder de Zweden wer
den de Esten Luthersch en de groote meer
derheid (78 p.cis dit nog steeds.
In het begin der achttiende eeuw werd
Estland evenwel door Peter de Groote bij
Rusland ingelijfd. Na de wereldoorlog kreeg
Estland zijn zelfstandigheid terug.
Na de onafhankelijkheidsverklaring werd het
grootgrondbezit verdeeld onder de landlooze
boeren en kon een aanvang gemaakt worden
met den opbouw van de jonge republiek.
ste voorwaarde, hetgeen aanvankelijk de
handelsbalans drukte. Thans heeft Estland
een actieve handelsbalans, waarbij de in- en
Letlandsche kleederdracht een vrouw
ni groot ornaat; uit de hand geweven
materiaal cn. sieraden, die van geslacht
tot geslacht zijn overgegaan.
uitvoercijfers over 1935 resp"! 68,757,000 Eesti
Kronen en 80,118,000 Kf. bedroegen
De voornaamste export-artikelen uit Est
land zijn hout, cellulose en papier.
eigen scholen kunnen stichten en onderhou
den en daarbij door staat en gemeente finan-
tiecl gesteund worden. In 1930-31 waren er
totaal 2,003 scholen, waarvan 562 van de na
tionale minderheden; verder 142 middelbare
scholen, waarvan 5^ van de nationale min
derheden. De universiteit van Riga telde in
1931-32 niet minder dan 8,577 studenten.
De Letten werden in het begin van de
XUI° eeuw dcor de Orde der Duitsche
Zwaardbroeders onderworpen en gekerstend.
Toen dezen zich van de Roomsche Kerk af
scheidden werd Letland Luthersch. Gusta&f II
Adolf veroverde het grootste gedeelte van
het land voor Zweden, waartoe het tot in den
grooten Noorschen oorlog behoorde.
In 1721 werd het na de ineenstorting van
het rijk van Karei XII een Russische pro
vincie. In de tweede helft der 19* eeuw voer
de Rusland meer en meer een politiek, die,
steunende op de Lettische en Koerlandsche
boeren, er op uit was de Duitsche beschaving
der hoogere standen tegen te gaan, de bevol
king te russificeeren en voor di Grieksche
Kerk te winnen.
Na de ineenstorting van het Duitsche rijk
in 1918 (na den wereldoorlog) riep c-en Let
tische volksraad te Riga, onder leiding van
Ulmanis, voorzitter van den Boerenbond, de
onafhankelijke republiek Letland uit. Het
land kende sindsdien nog talrijke binnenland-
sche beroeringen onder den invloed van het
buitenland (Duitschland en Rusland) maar
in 1934 werd een soort economisch parlement
voor handels- en industriezaken geopend,
stad Riga, die zoowat het vierde gedeelte dei-
bevolking (400,000) telt.
Deze stad werd in 1201 door bisschop
Albert van Bremen gesticht en door de
eeuwen heen heeft hier de Duitsche cul
tuur haar invloed blijven doen gelden.
Hier is het middelpunt van deze jonge
republiek, die zich zoo dapper aan !t werk
Nu Rusland, na Litauen, ook Estland en
Letland bezet heeft is het wel interessant
voor onze lezers iets meer te vernemen over
deze drie kleine Baltische randstaten.
Litauen is een mooi land. Het heeft én in
de karaktertrekken van zijn volk en in zijn
landschap en in zijn folkloristische eigen
schappen iets van onze lage landen aan de
zee. De voortdurende strijd om zijn onafhan
kelijkheid cm de volksche eigenschappen
trouw en standvastig te bewaren, ziedaar wat
ons, Vlamingen, het meest treft in het Li
tausche volk.
Litauen is voor 80 p.c. katholiek. Het volk
houdt er streng vast aan zijn katholiek ge
loof, aan zijn oude gewoonten en gebruiken.
Op den buiten komt men er dan ook, evenals
in vele streken van Vlaanderen, tal van ka-
pellekens en kruisen tegen. Vooral kruisbeel
den. En wel zeer eigenaardig en kunstig ge
beeldhouwde kalvariebergen. Zij hebben spe
ciale vormen en speciale versieringen, die
soms verrassen door originaliteit.
Boven de houten kruisbeelden zijn in vele
gevallen nog kleine kruisjes van gesmeed
ijzer aangebracht, die dikwijls voorzien zijn
weerstand van de Litauers tegen de Duitsche
Ridders door de personeele unie met Polen
(1386) tengevolge van het huwelijk van groot
vorst Yagello, kleinzoon van Gedimin, met
Hedwig, koningin van Polen, ook al moest
Yagello zijn neef Witold als rijksbestuurder
over Litauen erkennen (1392).
Yagello, die als Wladislaw II den Pool-
schen troon beklom, was tegelijk tot het
christelijk (R.K.) jgeloof overgegaan Tot 1501
had Litauen dikwijls nog eigen groot-vorsten,
maar toch werd het land langzamerhand ge
heel gekerstend en verloor het zijn zelfstan
digheid. Sedert de Unie van Horodlo (1413)
was d.e Litausche adel met dien van Polen
vereenigd, door die van Lublin (1569) werd
het land volkomen bij Polen ingelijfd. De
Litausche hooge edelen werden volkomen
verpoolscht. Reeds in 1667 ging een deel dei-
Russische bezittingen van Litauen (Smo
lensk en Kiew) aan Rusland verloren.
Door de Pooische deelingen kwam de rest
aan Rusland. Een klein stukje, dat in 1795
Pruisisch werd (Nieuw-Oost-Pruisen) ge
raakte in 1815 ook in Russisch bezit.
In 1817 werd de lijfeigenschap afgeschaft
en in de tweede helft der XIX* eeuw voerde
de Russische regeering meer en meer een
politiek, die steunende op de boeren, er op
uit was de Pooische beschaving der hoogere
'standen tegen te gaan, de bevolking te rus-
