VROUWEN
De dochters von Marianne: 75 jaar SW
"Voor Allen" - 28 november 1997 5
Een vijftiental jaren geleden,
toen vrouwenstudies in België
nog in de kinderschoenen
stonden, zou deze geschiede
nis van een vrouwenbeweging
helemaal anders geschreven
zijn. Stel dat SVV in 1972 een
analyse van haar vijftigjarig
bestaan had gemaakt, dan zou
dit verhaal heel anders ge
klonken hebben dan vandaag.
Weliswaar was toen reeds
komaf gemaakt met de hagio
grafische stijl die de werken
kenmerkte uitgegeven naar
aanleiding van een of ander
jubileum van een partij of an
dere, in jaren eerbiedwaardi
ge, socialiste instanties. Maar
de door professor Jan Dhondt
bepleitte geschiedenis van on
deruit, van de militant en het
gewone lid, van de 'rank-and-
file' van de arbeidersbeweging
was er nog niet. In de vroege
jaren zeventig vertrokken
nieuwe sociale bewegingen
van andere begrippen die bra
ken met traditionele vormen
en gedachten. Uit de gender-
studie over de situatie en de
geschiedenis van de vrouw
kwam een nieuwe definitie
van de man/vrouw relatie en
een hevige kritiek op de ver
mannelijkte geschiedschrij
ving.
In voorliggende studie werd
rekening gehouden met deze
evoluties. Zij is een invraag-
stelling van de prangende the
ma's en problemen van een
vrouwenbeweging getoetst
aan de nieuwe inzichten in de
genderproblematiek en de me
thode van de vrouwenstudies.
Doorheen heel het boek loopt
de rode draad van de relatie
tussen de socialistische visie
op en beloften over genderver-
houdingen in de toekomstige
socialistische maatschappij en
de dagelijkse praktijk, tussen
socialistische/feministische
dromen en socialistische/fe
ministische realisaties. In dit
discours wordt telkens belicht
welke rol de vrouwen erin
kregen toebedeeld, niet alleen
in de wereld van de mutuali
teit, maar ook in die van de
partij en de vakbeweging. Wij
trachten een indicatie te geven
van de relatie tussen de hiërar
chie van de vrouwelijke noden
zoals de leiders die zagen en
het levenspatroon en proble
men der vrouwen zoals de
vrouwenbeweging die defi
nieerden. In de socialistische
beweging maakten vrouwen
feministische eisen onderge
schikt aan de solidariteit met
de klassestrijd. Die stelling
heeft een taai bestaan gekend
dat slechts na de confrontatie
met de tweede feministische
golf langzaam werd in vraag
gesteld. Er waren spanningen
tussen de verschillende takken
van de socialistische vrou
wenbeweging, omdat de partij
nooit echt een definitieve op
lossing gaf aan de verhouding
tussen de politieke vrouwen
en SVV. De socialistische
vrouwen vormden groepen
binnen een door mannen ge
structureerde en geleide bewe
ging, die hetzelfde ideaal van
gelijkheid beleven. Maar het
was een solidariteit die niet
gebaseerd was op gelijk zijn.
De socialistische partij had
vrouwen nodig als kiespu
bliek, wat niet wilde zeggen
dat de mannen haar politieke
macht wilden geven. De SV,
de eerste politieke vrouwen
groepen, hadden nooit veel
succes en aanhang gehad. De
SVV werd specifiek opgericht
met het doel te werken aan de
verbetering en de verandering
van de sociale toestand der
vrouwen om zo het grote
vrouwelijke publiek te berei
ken. In de tusssenoorlogse pe
riode werden de fundamenten
gelegd van een specifiek pro
gramma dat ogenschijnlijk
door de leiders goed werd ont
vangen, maar van bij de aan
vang al op restricties stuitte.
Vrouwen mochten aan de ver
wezenlijking ervan werken in
het kader van de gemeentepo
litiek en kregen op dit terrein
af te rekenen met beperkingen
in de sectoren waarin zij zich
mochten bewegen.
In dit boek worden de pogin
gen tot verwezenlijking van
dit programma onderverdeeld
in een aantal brede velden,
waarbij vooral in de tussen-
oorlogse periode de resultaten
nog eens gecheckt worden aan
het geheugen van een oudere
generatie socialistische mili-
tantes en leden van vrouwen
organisaties.
In het eerste veld, dit der bur
gerlijke rechten, is al lang ge
kend dat het algemeen stem
recht slechts met mondjes
maat werd toegemeten voor
de vrouwen. De discussies
hierover in het parlement leve
ren een breed spectrum van al
de argumenten tegen politieke
gelijkheid voor vrouwen (ban
den met de godsdienst en de
pastoor, gebrek aan politiek
inzicht, gebrek aan redeneer
vermogen...). Eisen in het do
mein van de burgerlijke onge
lijkheid, die der incapaciteit
der vrouwen, zullen nog tra
ger opgelost worden. Aan de
hand van een aantal biogra
fieën van nationale secretares
sen van SVV en socialistische
parlementaire vrouwen wordt
aangetoond hoe zij de agenda
punten van hun programma
steeds naar voren brachten en
hoe zij daarin slaagden en
faalden in het gender-restric-
tief milieu waarin leidende
vrouwen moesten fungeren.
In een tweede veld komt het
sterkste wapen van de vrouw
aan bod: de belangrijke moe
derfunctie of de vrouw als
productrice van het nage
slacht. Vertrekkend vanuit een
domein dat eng verbonden
was met de bevolkingspolitiek
van de overheid, van de zorg
voor moeder en kind, hebben
de vrouwen voor het eerst een
rol veroverd in het openbaar
leven. De bevolkingspolitiek
bood vrouwen de kans reeds
vroeg een luik van hun pro
gramma aan bod te laten ko
men: gezondheidszorg voor
moeder en kinderen, kinder
vakanties, aangepaste sociale
huisvesting, huwelijksvoor
lichting, geboortebeperking.
De socialistische vrouwenbe
weging zag de verwezenlij
king van een betere kwaliteit
van het leven zeer ruim. Ook
de humane en ethische op
dracht die de mannnen op hun
schouders legden om een ein
de te maken aan de misbrui
ken waarvoor zij zichzelf (de
mannen) verantwoordelijk
achten, hebben de vrouwen
graag meegenomen: strijd te
gen alcoholisme, venerische
ziekten en prostitutie, en voor
vrede pasten uiteraard in het
algemene kader van de zorg
voor een gezond nageslacht.
Vertrekkend vanuit de moe
derfunctie hebben vrouwen
een rol kunnen veroveren in
het openbaar leven, daar waar
zij dit niet konden langs poli
tieke weg. De vraag kan ge
steld worden of vrouwen dit
als surrogaat ervaarden ter
compensatie van andere do
meinen die voor haar gesloten
bleven? Sommige feministi
sche auteurs hebben kritiek
geuit op het feit dat vrouwen
het begrip moederschap ge
bruikt hebben als hefboom
voor sociale verbeteringen, en
daardoor hebben meegespeeld
in het door mannen verheer
lijkte 'heilig moederschap'.
Zij vragen zich af of de wet
geving inzake gezinsleven en
gezondheid moet gezien wor
den als een eerste stap naar de
Welvaartstaat? Zijn die wetten
integendeel niet in het leven
geroepen als autoritaire con
trolemiddelen op vrouwen?
Uit onze studie blijkt duidelijk
dat, indien dit zo zou zijn, de
vrouwen die hypothetische
valstrik niet hebben gezien.
Thema's zoals de liberalise
ring van de abortus, gelijk
loon voor gelijkwaardig werk,
reglementering van de prosti
tutie blijven een zware klus.
In het derde veld, dit der eco
nomische productie, waren ar
beidsters sinds de vroege ne
gentiende eeuw betrokken. De
socialistische vrouwen heb
ben zich schrap moeten zetten
om de kwestie van deze keuze
tusen huisvrouw of buitens
huis werkende vrouw open te
houden. De 'gendering' van
het inkomen van de man bleek
hierbij het belangrijkste wa
pen van de syndicaten. In dit
opzicht brengt het hoofdstuk
over vrouw en arbeid tussen
1945 en 1990 een belangrijke
bijdrage over de visie van het
rollenpatroon in de syndicale
wereld. Het pleidooi voor de
inrichting van gemeenschap
pelijke voorzieningen om de
dubbele arbeidslast van vrou
wen te verlichten is nooit he
lemaal gewonnen, integendeel
vandaag wordt de zorgensec-
tor terug naar de huiskring
verwezen, waarbij allerlei sys
temen van deeltijdse arbeid
uitgedokterd worden en vrou
wenwerkloosheid niet bepaald
de wereld wordt uitgeholpen.
Ten slotte wordt in het veld
van de seksualiteit en de gen
derrollen onderzocht hoe soci
ialistische mannen en vrou
wen aankeken tegen het ima
go 'nieuwe vrouw'. De mys
tiek van de 'nieuwe vrouw'
kwam duidelijk uit het milieu
van de burgerlijke feministen,
en werd daarom door sommi
ge uit de arbeidersklasse af
komstige leidsters van SVV
slecht ontvangen. Belangrijk
hier is de vraag of gedacht
werd aan een herdefinitie van
de rol van de man. Zoals ge
zegd komt de man/vrouwdia-
loog voortdurend aan bod
doorheen heel het werk door
een voortdurend aanstippen
van het gebruik van termen en
het telkens weer moeten weg
werken van verdedigingsme
chanismen. Daarvan bestaat
geen betere illustratie dan de
campagne voor het recht van
de vrouw om vrij te kiezen
voor zwangerschap. Die bete
kende niet alleen een kwestie
van controle om vrij te kiezen
voor zwangerschap. Die bete
kende niet alleen een kwestie
van controle over het eigen li
chaam en vruchtbaarheid. De
strijd ging niet alleen over een
wijziging in de wetgeving,
maar ook over een democrati
sche en sociale medische
dienst, een uitgebreid systeem
van kinderopvang, de macht
van de staat om de bevol
kingspolitiek te determineren
en het investeren in medisch
onderzoek inzake contracepti
va. Voor de tussenoorlogse pe
riode hebben wij, aan de hand
van de geïnterviewde vrou
wen, een vluchtig beeld ge
kregen van een genderverschil
in het seksueel gedrag van
mannen en vrouwen. De af
schildering van de arbeiders
als een promiscu en losbandig
volkje door de zedensprekers
van de negentiende eeuw, lijkt
hier niet volledig op te gaan.
Onwetendheid en puriteinse
taboes leefden nog volop; de
socialisten van hun kant leid
den hun jeugd op met een ste
vige seksuele morele code van
een gezonde geest in een ge
zond lichaam.
Een volledig onderzoek van
de rank-and-file valt buiten de
scope van dit boek, maar het
levert een mozaïek van de toe
stand, de gewoonten en de
cultuur van arbeidersvrouwen
en van de gendermentaliteit in
de socialistische arbeidersbe
weging.
Dit boek is een relaas van
spanningen en tegenstellingen
tussen man en vrouw, die kun
nen verklaren waarom, zoals
Nele Bracke in haar besluit
opmerkt, het verhaal geen
successtory is. Er zijn veel
toegevingen nodig geweest
vooraleer de vrouwen erin
slaagden zich te nestelen in de
diverse vormen van machts
verhoudingen gecreëerd door
een mannelijke socialistische
wereld die zo graag een vrou
wenallegorie, de strijdbare
Marianne, in haar vaandel
droeg.
