De Schelde. Het verhaal van een rivier
Neogotisch Geraardsbergen
"Voor Allen" - 15 september 2000 5
'De Schelde. Het verhaal van
een rivier' belicht de ont
staansgeschiedenis van een ri
vier die door Frankrijk, België
en het zuiden van Nederland
stroomt. Aan de basis van het
onderzoek ligt een serie radio
koolstofdateringen. Zij wer
den de afgelopen twintig jaar
onafhankelijk van elkaar uit
gevoerd in opdracht van geo
logen, geografen en archeolo
gen door Mark van Strydonck
van het Koninklijk Instituut
voor het Kunstpatrimonium
(KIK) in Brussel. Een tweede
pijler vormde het radiokool-
stofdateringsproject van het
KIK in Brussel in samenwer
king met de universiteit Gent.
Dit project werd uitgevoerd
op hertshoornen hakken en
hout van bronzen voorwerpen,
afkomstig van collecties uit de
grote baggerwerken in de
Schelde op het einde van de
19de en in de eerste helft van
de 20ste eeuw.
Het idee groeide om een ten
toonstelling rond de Schelde
en de baggercollecties te orga
niseren. Er werd een werk
groep gevormd waarin naast
archeologen ook geologen,
geografen, historici, planolo
gen en bio-archeologen mee
werkten. Talrijke Belgische en
Nederlandse instellingen en
musea werden geconsulteerd.
Wat aanvankelijk begon als
een archeologisch geïnspi
reerde expositie werd, mede
dankzij de contacten met col
lega's uit andere wetenschap
pelijke disciplines, het levens
verhaal van een rivier.
Overzicht van de
tentoonstelling
De expositie wordt ingedeeld
in zeven fasen die overeen
stemmen met de geografische
lvensloop van de Schelde. In
de eerste drie fasen domineert
de rivier de schaarse menselij
ke aanwezigheid in het ge-
bied. De rivier ondergaat zelf
diverse metamorfosen die
worden aangetoond door
schaalmodellen van oorspron
kelijke landschappen. Na de
laatste Ijstijd, zowat 10.000
jaar geleden, ontstaat het hui
dige Schelde-alluvium waarin
de rivier door de eeuwen heen
telkens op andere plaatsen zal
kronkelen.
Met de komst van de eerste
landbouwers verandert de re
latie tussen mens en rivier
fundamenteel. Het rooien van
de eerste bomen voor noodza
kelijke landbouwgrond zet on
bewust de eerste erosie van
het Scheldelandschap in gang.
Tijdens de Romeinse periode
vond een eerste grote ontbos
sing plaats. Toch behoudt de
rivier zijn invloed op het men
selijk leven. De doordringen
de getij deninvloeden hebben
hun impact op de natuur rond
de rivier. Na een tijdelijke her-
groei van het natuurlijke land
schap in Laat-Romeinse tijd -
Vroege Middeleeuwen, zal de
middeleeuwse bevolkingstoe
name de vraag naar bedijking
van de rivier doen toenemen.
De rivier neemt op zijn beurt
wraak door de overstroming
van laaggelegen dorpen en ge
bieden. De verdwenen Zee-
landse dorpen vormen hier
een mooi bewijs van. Het
Land van Saeftinghe is daar
entegen het resultaat van een
militair gebruik van de rivier.
De industrialisatie betekende
de grootste aanslag op het uit
zicht van de rivier. Meanders
werden rechtgetrokken en
grote stukken werden gekana
liseerd. Deze grootschalige
werken brachten ook onvoor
ziene acheologische vondsten
aan het licht. De evolutie en
groei van de Antwerpse haven
is het type voorbeeld van de
menselijke impact op de ri
vier. Ondanks de negatieve as
pecten van de industriële sa
menleving op de rivier, zien
we de laatste tijd toch positie
ve signalen van het milieu
front.
Aan het voorlopige einde van
dit verhaal worden hoe dan
ook bedenkingen geknoopt.
Er worden vraagtekens ge
plaatst bij de relatie tussen
mens en rivier en de wijze van
omspringen met het Schelde
landschap. Naast economi
sche moet men ook rekening
houden met historisch-cultu-
rele aspecten. De vervuiling
van de rivier komt vanaf de
Middeleeuwen voor. 'Doel' is
geen eenmalig feit in het ver
haal van de Schelde.
Het einde van het verhaal
vormt de uitbreiding van de
huidige haven in Antwerpen
en de impact van de indus
trialisatie op de rivier.
Info
RealisatiePAMZOV-site
Velzeke, KIK Brussel, Uni
versiteit Gent, Stad Antwer
pen, VCC De Brakke Grond.
Verantwoordelijken concept
Guy De Mulder Mark Van
Strydonck.
Grafische realisatie Luc Lie-
vens.
Praktische informatie
Toegankelijk vanaf 9 septem
ber 2000 tot en met 4 februari
2001.
Openingsuren maandag tot
vrijdag van 9 tot 12 en van 14
tot 17 uur. Op zater-, zon- en
feestdagen van 14 uur tot
18 uur.
PAMZOV
Paddestraat 7 - Zottegem
Tel. 09/360.67.18 - 09/316.19.25
Zo'n lO jaar geleden startte
het Provinciebestuur met de
publicatie van haar reeks
Kleine Cultuurgidsen: kleine,
fraai ogende, vlot geschreven
boekjes, met toegankelijke
informatie die telkens een
minder bekend aspect van
ons Oost-Vlaams cultureel
erfgoed onder de aandacht
brengen. Het 26ste deel, dat
op 4 september naar aanlei
ding van de Open Monumen
tendag 2000 wordt voorge
steld, heeft het neogotisch
erfgoed van Geraardsbergen
als onderwerp.
Naast zijn mooie landschap
pelijke ligging wordt het hui
dig uitzicht van de Ouden-
bergstad overheerst door de
neogotische aankleding van
haar bouwkundig erfgoed.
Bij de neogotische facelift
die Geraardsbergen zo'n goe
de 100 jaar geleden onder
ging, speelde één man, de in
Ninove geboren Louis Bert-
de-L'Arbre, de hoofdrol.
Overal duikt zijn naam op als
initiatiefnemer, bezieler, als
begeleider of uitvoerder van
de neogotische realisaties.
Daarom hebben de auteurs
zich toegespitst op die figuur,
die vooral als ontwerper en
uitvoerder van talrijke muur
schilderingen zal blijven
voortleven.
Na een situering van Ge
raardsbergen in de 19de
eeuw (opkomende industria
lisatie, bevolkingsaangroei,
rijke elite en verpauperde
massa) wordt een hoofdstuk
je gewijd aan Louis Bert, zijn
afkomst als rijke notariszoon,
zijn huwelijk met Justina de
l'Arbfè en hun maatschappe
lijke positie als deel van een
invloedrijke, katholieke en
Franstalige elite. Ook de mo
gelijke inspiratiebronnen van
Louis Bert werden opge
spoord. Als begenadigd na
tuurtalent met weinig of geen
artistieke opleiding, haalde
hij zijn inspiratie en inzet
voor de neogotische gedachte
ongetwijfeld uit zijn vriend
schap met baron Bethune, de
grondlegger van die stroming
in ons land.
De neogotische realisaties
worden gesitueerd in de ur-
banistische en architecturale
ontwikkelingen van de 19-de
eeuwse stad. Door de aanleg
van de spoorweg en het Sta
tionsplein ontstonden enkele
opvallende neogotische reali
saties en transformaties: de
hoofdkerk, die de stad domi
neert, kreeg een neogotische
aankleding en interieur, het
stadhuis werd in (neo)goti-
sche stijl gerestaureerd, de
aloude priorij van Hunne-
gem, een deel van het Sint-
Catharinacollege, het O.L.-
Vrouwehospitaal en het inte
rieur van het woonhuis Bert-
de L'Arbre (huidig Hotel
Geeraard) ondergingen op
vallende neogotische ingre
pen.
Bij vijf van deze monumen
ten heeft Bert-de L'Arbre de
hand gehad bij het plannen
van de restauratie, het bege
leiden van de uitvoering of
het ontwerpen van de muur
schilderingen. Het is de ver
dienste van de auteurs, Mar-
tine Pieteraerens en Albert
Schrever, dat ze het aandeel
van deze merkwaardige fi
guur in de neogotische vorm
geving van de stad grondig
hebben bovengespit.
Dit boekje wordt niet toeval
lig voorgesteld naar aanlei
ding van de Open Monumen
tendag van 10 september. Het
jaarthema is ditmaal 'tijd' in
al zijn aspecten en hoe die
zijn sporen heeft nagelaten in
talloze bouwwerken en inte
rieurs. Op die dag organiseert
het lokale OMD-comité in
samenwerking met de Ge-
raardsbergse Culturele Raad,
een begeleide 'neogotische'
monumentenwandeling
langsheen de vijf realisaties
van Louis Bert-de L'Arbre.
PIETERAERENS Martine
SCHREVER Albert, Neoeo-
tisch Geraardshereen. De re
alisaties van Louis Bert-de
L'Arbre. Gent 2000, 250
BEF (6,20
De publicatie kan schriftelijk
of telefonisch besteld worden
bij de Provincie Oost-Vlaan-
deren, dienst Monumenten
zorg en Cultuurpatrimonium,
Woodrow Wilsonplein 2,
9000 Gent. Tel. 09-
267.72.73.
