JAN DE LICHTE,
ONDERWYS'
Eenige maenden daer naer vermoorde
in 't heymelyk zynen kapileyn, denkende
hier door aen deze plaetse te geraeken,
vermits hy wel geleerd was, inderdaed dit
bleef verborgen en men maekte Jan De
Lichte kapiteyn, welke zy getrouwigheyd
zwoeren, hy commandeerde verstandiglyk,
en hy verspreydde zyne bende overal.
dan begonst men op nieuw te hooren spre
ken van dieveryen, moorden, borzesnyden
en aenpakken der menschen zoo in steden,
dorpen als ten platten lande, voornaemend-
lyk in Ylaenderen en Braband.
Men vangde' er dan bynae alle dagen
verscheydene van deze bende, d'eene wierd
gehangen, d'ander gegeesseld, -zommige
kreegen een eeuwig gevang, en eenige
wierden ten toon gezet, ingevolge hunne
misdaedeu die zy gedaen hadden.
Het getal van deze kwaeddoenders was
meer als 700 sterk, zoo men zeyde, en van
verscheyde geslagten, die overal huyt
maekten waer zy konden.
Nae deze bende eenige jaeren gerouleert
hadde, en vele huytensporigheden begaen
hebbende, is door de toelaetinge van Godt
de bol ten eynde geloopen, en Jan De
Lichte, is achtervolgt geworden door de
justitie, en is eyndelinge gevat en in de
gevangenissc gezet,, naerdien voor de rech
ters gebragt, verwezen om geraebraekt te
worden, welk recht is volbragt binnen
Aelst ten jaere 1745'.
Op den zeiven stond wierden'er 17 ge
hangen, aen galgen welke stonden rondom
zyn schavot, en deze waeren een weynig
leeger als zyn schavot, want hy verzocht
aen zyne rechters om testerven met zyne
verwezene makkers, en dat hy bad, (aen-
gezien hy hun opperhoofd was) om den
hoogsten verheven te liggen welke hem
heeft toegeslaen geweest, zoo dat hy zig-
baer was boven d'andere.
Yan dan af begon hunne couragie te
vallen, ziende dat hunne bende zoodanig
verminderd was, en dat zy niet meer kon
den exisléren, vergaderde, en besloten
eyndelinge van elk nae hunne stad, plaetse
of dorp te begeven, om aldaer in eendragt
en ruste het overig huns leven over te
brengen, want deze spiegels trefte hun het
herte en zy zyn alle geschevden, waer
door deze bende heeft genomen een eynde.
Den oorlog word heden rnet meer he
vigheid dan ooit tegen de scholen van den
Slact gevoerl. 'T is belediging op beledi
ging, en aenval op aenval. Want die
scholen zyn verderflyk roepen de zooge
zegde catholyken, die men liever tarluflen
zou heeten, omdat hunne catholykheid
afgemeten word niet volgens de grondregels
die den waren christenen mensch tot
leiddraed moet nemen en zonder hapering
in alles hoeft na te leven, maer volgens
de middels van oveiheersching en in—
slokking der fortuinen, die zy door alle
middelen, welkdanige ook, poogen te be
werken en te verwezentlyken.
Denkt gy misschien dat de bestryding
des staets- of officieel onderwys een ander
doelwit heeft als de inpalming ten hunnen
profyte al de lamcntalien en het getier
door welke men de ouders den afschrik
wil aenjagen, onder voorwendsel van on
godsdienstigheid en onzedelykheid, zyn
loutere beledigingen om tot den woeker
handel te geraken. En oin daerip te ge
lukken voeden en verspreiden zy het
fanatismus, hel afschuwelykste wange
drocht tegenstrydig aen allen vooruitgang.
Dat de ouders die eengie ernstigheid zou
den konnen stellen of eenig geloof of cre-
diel geneigd zyn te verleenen aen de
aenhalingen en aentygingen der papieren
die de godsdienst en de zedelykheid be-
weeren voor te stacn, de verslagen raed-
plegen van het hoofd der catholyke party,
M. De Theux, wiens gezindheid door nie
mand kan in twyfel getrokken worden,
en zy zullen het raedsel opgelost vinden.
De jaloersheid en de eigenbaet zyn de
eenige dryfveer der aenrandingen. Zie hier
eenige uittrekken uit de verslagen van
M. De Theux die den waren staet van zaken
geheel ontbloot en de oogen aller ligtge-
loovige moet openen of ontluiken. Inder
daed wat ziet men?
Het is hier een deken die met het
inzicht van eene school van religieusen te
bevoordeeligen, aldaer het voorbereidend
onderwys der eerste communie doet geven
tot schade der lagere school door de staet
en de gemeente aengenomen.
Daer spannen de geestelyken samen
tegen het officieel onderwys. Er zou een
verbond bestaen, zegt Hl. De Theux, tus-
schen zekere geestelyken en de ondcrwy-
zeres Ntot den biechtstoel niet meer te
aenveerden, aengezien de pastor van E....
hare school wil doen vallen, sedert dat de
zusters in de zelfde gemeente ook eene
school hebben geopend.
M. De Uteux schryft aen den bisschop
van NamenDe onderwyzer dergemeente
A.... komt my zyn ontslag aen te bieden
dat ikaenvaerd hebdeze beslissing is hem
opgelegd geweest door het gedrag van den
pastor, wiens openbare aenvallen weder-
vraek hadden verwekt. Gelyke feiten zyn
gebeurt te S.... en te M....
De pastors denken dat alles hun geoor
loofd is de eene verbiedt aen de ouders
op straf van weigering van absolutie
hunne kinderen naer de gemeenteschool
te zenden. Hy gaet de catechismus leeren
op alle uren die hem aenstaen, en als de
onderwyzer een woord zegt, zet hg hem aen
de deur van de school. De andere zegt
in tegenwoordigheid van den kantonalcn'
opziener, dat hy aen den onderwyzer de
absolutie zal weigerenzoo lang hy zyn
ambt zal bekleeden. De school is tot niets
geraekt, zegt het verslag, en de onderwyzer
is er zot van geworden.
Welnu, Aelstenaers, bestatigt men hier
de zelfde doenwyzen, den zelfden handel
niet, van wege geheel de klergé en waer-
voor zal men gemakkelyk raden enkelyk
omdat de goede scholen, waer liet onder-,
wys regelmatig en de voortgang snel is,
meer leerlingen lellen dan de ABCscholen'
zoo als degene der zusters van Maria te
Aelst, waer het onderwys ontoereikend
en op geene regelmatige grondbeginsels
berustend is daeruit de vervolging der
school van jufvr. De Prez; niet te min ziet
men die school van dag tot dag meer en meer
aengroeien en grooleren by val bekomen.
ied te bekennen, want ik was blyde van U-L te
konnen ontslagen, zoo het my mogelyk zoude
geweest zyn, ma er mynen biechtvader heeft mv
geboden uyt Gods gebod, van te doen eene volle
bekentenisse aen de justitie van al 't gene ik
wist. Ik wil het doen, bezonderlyk, omdat Gy-L.
gemanqueert hebt aen de beloften die gy my
Sedaen had, van my te verlossen, op perykel
van 't leven.
Hy zeyde alsdan den naem van een ieder van
deze, en betoonde waerin dat bestond hunne fai—
ten. Hy noemde'er meer als 80 persoonen van
distinctie, de welke zoq dadelyk vluchte, uyt
vreeze van voorder onderzoek; hy beklapte ook
-40 persoonen, die in dienst waren by juffrouw De
Montpensier, die naer Spagnien ging, en waer van
twee voetknechten van de hertoginne van Vala—
dour, gouvernante van de hertoginne, en hy be
klapte eenige van die' vrouwen, welke men
noemde besteédsterss', hy had deze te werk gesteld
om zyne aenhnngers te stellen; en om de Jakeyen
zoo verre te brengen om de deuren van hunne
meesters open te doen.
Hy voegde by deze dispositien de namen en de
wooningen van zvne maitressen, en men zond op
staenden voet 6 nrehiers, de welke deze by hem
brachten. Hy had'er dry, d'eene was eene groote
dochter wel op ha ere leden, die hy noemde zyne
gryze zusier, en hy verklaerde dalze van hem veel
kinderen hadde gehad, waer van zv eene omhals
Sebragt hadde, op welk faitzy wierd gevangen;
zyn tweede lief, waer mede hy alsdan belast was,
die compareerde zeer slontelyk, ook kostelyk
gekleed, maer Cartouche en bezwaerde die niet;
zy ontging het met haer hoofd geschbren te worden
in zyne presentie, en gezonden tot correctie in liet
tuehthuys voor 10 achtereenvolgende jaren. De
derde compareerende, was eene vermaerde visch-
hers.'e,(welke Cartouchealtyd hadde voorgehouden
dat^ goed visschen is in troubel water,) die hy
uyt er mate bemind nadde als de anderehy zevde
dat zy gediend had om zyne dieveryen te verduy-
ken, inderdaed men vond in haerhuys eene hor-
^°g*e5 juweelen enz. Deze wierd verwezen in
't chatelet.
Voor 't laetste bekende Cartouche dat hy ge
reedschap gelaeten hadde tot S. Denys en tot
Luzerche; dan noemde hy eene plaets in den
bosch van Bolognieii, waer men kleederen onder
de aerde zullen vinden, onder andere juweelen
en kostelvke goederen, en men zond volk om dit
nae te speuren.
Nae Cartouche alles hadde verklaert van 't sene
hy wist, welke geduert hadde den ganschen nacht
®n volgenden morgend, deed men hem wederom
Jn zyn gevang, en den 28 november 'a namiddags
ten 6 uren kwam den heer pensionnarts by Car
touche en zeyde: Dat.het parlement gedisponeert
had over syn lichaem en dat hy zig zelve moeste
disponeren over zyne ziele, want hy morgen ten
-4 uren namiddag moeste voor'het recht verschynen.
Men leyde Cartouche op den 29 november 1721
te de Greve, alwaer hy levendig geraedbraekt
wierd, 11 slagen kreeg zonder borst of gratie slag,
om alzoo zynen geest te geven maer een quariier
uers da er naer verzocht den biechtvader om by
middel van eene koorde (gewrogt) onder het
schavot een strop te maken en het zelve toe te
haelen, zonder dat het imand heeft bespeurt.
Weynigen tyd naerdien hielden de overige van
de bende van Cartouche eene byeenkomste aen de
poorte van S. Antoine, in welken zy koozen eenen
nieuwen commandant, en den keus viel op
SVÈtienne, eertvds luvtenant-generael van Car
touche.
